Morgunblaðið - 01.10.2005, Blaðsíða 47

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 1. OKTÓBER 2005 47
UMRÆÐAN
Á UNDANFÖRNUM árum hafa
átt sér stað svo umfangsmiklar þjóð-
félagsbreytingar að ýmsir tala um að
Ísland í dag sé allt annað en það var
fyrir 15 árum. Þessar
breytingar hafa m.a. átt
sér stað í starfsumhverfi
sveitarfélaganna, sem
dregið hafa úr beinni
þátttöku í atvinnurekstri
en leitast þess í stað við
að skapa atvinnulífi og
íbúunum hagfelldari skil-
yrði og betri þjónustu.
Stjórnsýsla sveitarfélag-
anna er orðin flóknari og
vandasamari en áður
var, ábyrgð þeirra í ýms-
um málaflokkum hefur
aukist og verkefnum
þeirra hefur fjölgað. Þó er hlutdeild
íslenskra sveitarfélaga í ráðstöfun op-
inberra fjármuna minni hérlendis en
annars staðar á Norðurlöndum, eða
rúmlega 30% hér á móti 60–70% þar,
og ráðstöfunarhlutdeild ríkisins þeim
mun hærri hér og miðstýring meiri.
Með færslu fleiri verkefna frá ríki
til sveitarfélaga, samhliða færslu eðli-
legra og tryggra tekjustofna til sveit-
arfélaganna, færist ákvarðanataka og
áhrifavald á ýmsum samfélagslegum
verkefnum og þjónustu frá miðstýrðu
ríkisvaldi til sveitarfélaganna og þar
með nær íbúunum.
Viðbrögð við
breyttum aðstæðum
Samgöngur hafa batnað til muna,
sem leitt hefur til þess að fólk getur
sótt atvinnu um lengri veg, og bætt
fjarskipti og tilkoma netsins leiða til
þess að nú er víða mögulegt að stunda
fjölbreyttari störf í dreifbýli. Ný sam-
eiginleg atvinnu- og þjónustusvæði
hafa stækkað og orðið til og einskorð-
ast ekki lengur við gömul sveitarfé-
lagamörk. Fólk býr í einu sveitarfé-
lagi, starfar í öðru og nýtur
hugsanlega þjónustu í þeim báðum.
Við þessum þjóð-
félagsbreytingum hafa
sveitarstjórnarmenn
sums staðar brugðist
með því að stofna til
samvinnu um ýmis sam-
félagsleg verkefni, sem
tíðum er stýrt af sam-
starfsnefndum, þar sem
áhrif einstakra kjörinna
sveitarstjórnarmanna
geta verið takmörkuð og
ábyrgð þeirra óljós. Ann-
ars staðar hafa íbúar
margra sveitarfélaga
brugðist við með því að
samþykkja í atkvæðagreiðslum sam-
einingu hlutaðeigandi sveitarfélaga í
stærri heildir og á sl. 15 árum hefur
sveitarfélögunum fækkað úr 204 í 92,
eða um 112, að teknu tilliti til þeirra
sameininga sem nú þegar hafa verið
samþykktar og ganga í gildi næsta
vor.
Stefnumörkun sveitarstjórna
Enn er sveitarfélagaskipanin þó
víða með líkum hætti og hún var fyrir
hálfri eða einni öld og miðuð við þjóð-
félagsgerð þeirra tíma. Af þeirri
ástæðu er sveitarstjórnarstigið á Ís-
landi veikara en í nálægum löndum,
hlutverk þess og verkefni takmark-
aðri og umsvif ríkisvaldsins og mið-
stýring þess þeim mun meiri. Á árinu
2002 mörkuðu fulltrúaráð og lands-
þing Sambands íslenskra sveitarfé-
laga þá stefnu að á yfirstandandi kjör-
tímabili sveitarstjórna skyldi unnið að
eflingu sveitarstjórnarstigsins með
frjálsri sameiningu sveitarfélaga og
við það miðað að þau næðu a.m.k. yfir
heildstæð atvinnu- og þjónustusvæði.
Í samræmi við þá stefnumörkun
voru teknar upp viðræður við rík-
isvaldið um tekjustofna og verkefni
sveitarfélaga og stækkun þeirra og
eflingu með sameiningu. Það er því
fyrst og fremst fyrir frumkvæði full-
trúaráðs og landsþings sambandsins,
þ.e. sveitarstjórnarmanna sjálfra, að
efnt er til atkvæðagreiðslna um til-
lögur um sameiningu sveitarfélaga
víða um land 8. október nk. Sú að-
ferðafræði við endurskipulagningu
sveitarstjórnarstigsins er ólík þeirri
sem viðhöfð hefur verið í nálægum
löndum. Í Danmörku er nú t.d. unnið
að aðlögun sveitarfélaga að nýjum að-
stæðum og búið að taka ákvörðun um
að fækka þeim úr 271 í 98 án þess að
álits íbúanna sé leitað.
Íbúarnir ráða þróuninni
Ákvörðun um það hvort einstök
sveitarfélög verða sameinuð öðrum
veltur því á afstöðu íbúanna en ekki
sveitarstjórnarmanna einna. Rík
ástæða er því til að hvetja þá til að
meta af kostgæfni hvort sameining-
artillögurnar geti ekki leitt til betri
sóknarfæra og skilvirkari og betri
þjónustu á hlutaðeigandi búsetu-
svæði. Í sameiningarkosningunum
gefst íbúunum tækifæri til að hafa
áhrif á framþróun síns nánasta um-
hverfis, aðlögun sveitarfélaganna að
nútímanum og eflingu sveitarstjórn-
arstigsins. Það tækifæri eiga þeir að
nýta sér og taka afstöðu.
Lögun sveitar-
félaganna að
nútímanum
Þórður Skúlason fjallar um
þjóðfélagsbreytingar
’Ákvörðun um þaðhvort einstök sveit-
arfélög verða sameinuð
öðrum veltur því á
afstöðu íbúanna en
ekki sveitarstjórn-
armanna einna.‘
Þórður Skúlason
Höfundur er framkvæmdastjóri
Sambands íslenskra sveitarfélaga.
ég hældi bókinni á hvert reipi en
Kristinn hefur fundið henni flest til
foráttu, og rakti hann ástæður þess í
grein sinni.
Sjálfur vil ég ekki
troða illsakir við Kristin
um bókina en taldi nauð-
synlegt að benda á að
það er ekki rétt, sem
hann hélt fram í grein
sinni, að ritdómur minn
hafi verið „pantaður úti í
bæ“ (þótt það standi
kannski nær Frétta-
blaðinu að taka þá gagn-
rýni til sín). Rétt er hjá
Kristni að Arnþór með-
höfundur hans er kunn-
ingi minn en það tók ég líka sér-
staklega fram í ritdóminum, svo það
RITDÓMARAR
lenda gjarnan í því að
höfundar rita eru
ósammála gagnrýni á
verk þeirra og reiðast
henni jafnvel. Sú er
raunin með Kristin
Benediktsson en í
grein í Morgunblaðinu
29. september fann
hann að ritdómi mín-
um um bók hans og
Arnþórs Gunn-
arssonar, Fiskisagan
flýgur, sem er nýkomin út. Staðan er
hins vegar óvenjuleg að því leyti að
færi ekki á milli mála. Bókin hafði
einfaldlega fengið svo ósanngjarna
umfjöllun að mínu mati að ég gat
ekki orða bundist. Ég ætla að halda
áfram að lofa bókina, þar með talið
frábærar ljósmyndir Kristins, og
hvet fólk til að kveða upp eigin dóm í
þessum efnum með því að skoða
verkið. Það verður svo að hafa það ef
Kristinn Benediktsson heldur áfram
að reiðast hólinu.
Fiskurinn hefur fögur hljóð
Guðni Th. Jóhannesson fjallar
um gagnrýni Kristins Bene-
diktssonar á lof um bók hans
Guðni Th. Jóhannesson
’...ég hældi bókinni áhvert reipi en Kristinn
hefur fundið henni flest
til foráttu...‘
Höfundur er sagnfræðingur.