Morgunblaðið - 01.10.2005, Blaðsíða 30

30 LAUGARDAGUR 1. OKTÓBER 2005 MORGUNBLAÐIÐ
ÚR VESTURHEIMI
Þ
etta var fyrsta ferð Guð-
bergs Bergssonar til
Kanada. Segja má að
ferðin hafi verið vel und-
irbúin því hann ætlaði í
hana fyrir ári en var þá snúið við í
Leifsstöð. Ný bandarísk lög varðandi
vegabréf höfðu tekið gildi daginn áð-
ur og þar sem hann hafði ekki réttu
pappírana var honum sagt að hann
ætti á hættu að vera snúið við í Minn-
eapolis eða eiga á hættu að fá ekki að
fara til Bandaríkjanna á ný. Hann
valdi að taka enga áhættu en heim-
sótti á dögunum Íslendingabyggðir í
Manitoba og Alberta.
Sumir segja að fyrstu kynni af
landi og þjóð séu öðruvísi en seinni
heimsóknir. Fyrr á árinu sagði kan-
adískur viðmælandi minn, listakona
af íslenskum ættum, að hann vildi
skrifa bók um fyrstu heimsóknina til
Íslands og taka ferðina upp á mynd-
band, því viðbrögðin yrðu ekki end-
urtekin. Guðbergur Bergsson tók
öðruvísi myndir í sinni fyrstu ferð til
kanadískra Íslendingabyggða.
Fjarlægðin gerir fjöllin blá
Guðbergur Bergsson vissi margt
um íslenskt samfélag í Kanada áður
en hann fór í ferðina góðu. Samt kom
honum margt á óvart. „Ég hef aldrei
áður komið til Kanada og þar af leið-
andi var þetta mjög forvitnileg ferð
fyrir mig vegna þess að ég hélt að
þetta væri allt öðruvísi,“ segir hann.
Fjarlægðin frá húsi Stephans G.
Stephanssonar til Klettafjallanna
kom honum einna mest á óvart. „Ég
hélt að hús Stephans G. væri alveg
við Klettafjöllin,“ segir hann eftir að
hafa kynnst því að frá Markerville
suður til Calgary er um eins og hálfs
til tveggja tíma akstur á 120 km
hraða og annað eins þaðan vestur til
Klettafjallanna. Og þá er eftir að
klifra upp í fjöllin. Frá húsi Kletta-
fjallaskáldsins segist hann samt hafa
séð fjöllin eða réttara sagt örlitla
rönd vegna þess að það hafði snjóað.
„Þess vegna sáust fjöllin,“ segir
hann.
Guðbergi verður tíðrætt um fjar-
lægðina frá húsi Stephans G. til
Klettafjallanna. „Íslendingar falsa
raunveruleikann, þeir kunna ekki að
mæla, þeir kunna ekki að gera grein-
armun á veruleika og ímyndun og svo
rugla þeir þessu saman,“ segir hann
um nafngiftina, Klettafjallaskáldið,
sem Íslendingar gáfu Stephani G.
Draumalandið
Eins og flestir aðrir íslenskir
ferðamenn í Manitoba fór Guðbergur
um Íslendingabyggðir í fylkinu og
kom meðal annars við í Árborg og á
Heclu-eyju. „Ég hef aldrei séð eins
marga íslenska fána og blöktu þarna
fyrir framan hús,“ segir hann. „Mér
var sagt að fánalög í Kanada væru
öðruvísi en á Íslandi. Fánarnir mættu
vera úti allan sólarhringinn.“
Margt hefur verið skrifað um vest-
urferðirnar og segir Guðbergur að
hann hafi gert sér öðuvísi hugmyndir
um þær. Sér hafi verið sagt vestra að
þeir sem fóru til Kanada hafi líklega
farið til fyrirheitna landsins og ætlað
að byggja þar nýlendu. Þeir hafi að-
eins skipt við Íslendinga og ekki lært
ensku fyrr en í skóla. „Þeir hafa ekki
farið með íslenska byggingarlist með
sér því herbergjaskipan er allt öðru-
vísi,“ segir hann, „en aftur á móti eru
kirkjurnar dæmigerðar íslenskar
timburkirkjur. Þetta fannst mér
mjög forvitnilegt.“
Hús Stephans G. hélt Guðbergur
að væri stórt og veglegt en hann
komst að því að það er lítið og einkum
herbergin. „Það er varla hægt að
snúa sér við í þeim,“ segir hann.
„Veggirnir ná ekki til lofts og því fer
hitinn úr eldhúsinu með loftinu og
hitar herbergin með þessu móti. Síð-
an byggir hann við húsið sitt á svip-
aðan hátt og viðbyggingar hér í
kringum 1930, svona skúrabygg-
ingar, skúr við skúr.“
Íslenskar kirkjur eru víða í vest-
urheimi. Guðbergur skoðaði nokkrar
þeirra og hafði á orði að þær væru
mjög snauðar, fátæklegar.
„Eina skrautið er eiginlega skraut-
ritað faðir vorið og svo einhvers kon-
ar ísaumur sem konur hafa gefið
kirkjunni,“ segir Guðbergur. „Þetta
er svona dálítið eins og kirkjur hér á
landi en enn snauðara. Þetta íslenska
samfélag hefur verið fremur snautt.“
Guðbergur segist hafa tekið eftir
því að þeir sem hafi varðveitt ís-
lensku tunguna séu flámæltir og líka
þágufallssjúkir. Það bendi til þess að
fólk hafi almennt verið flámælt hér á
landi en ekki aðeins á sérstökum
svæðum, eins og haldið hafi verið
fram.
Annað sem vakti athygli Guðbergs
er sú staðreynd að í franska hlut-
anum er franska töluð en Íslendingar
voru of fámennir til þess að skipu-
leggja íslenskt, sjálfstætt ríki. „Þeir
eru ekki það margir til þess að geta
skapað þarna vissa útópíu eða lítið Ís-
land,“ segir hann. „Þegar þeim tekst
ekki að skapa þetta fyrirheitna land
verður Ísland að draumalandi í þeirra
huga. Þá eiginlega snýst þetta við en
þeir fara ekki aftur til Íslands, til
draumalandsins.“
Varðveisla gamalla siða
Varðveisla ýmissa siða vöktu líka
athygli Guðbergs. „Þessar gömlu
konur slá sér á lær sem konur hér á
landi gera ekki lengur,“ segir Guð-
bergur. „Og svo eru gömlu karlarnir
kvensamir á þann hátt sem yrði alls
ekki þolað hér. Þetta er svona það
sem gamlir karlar gerðu, að þukla á.
Þetta er bara þörf fyrir að snerta sem
er búið að útrýma hér á landi.“
Eins þótti Guðbergi forvitnilegt að
kynnast varðveislu íslenska fæðisins.
„Þeir búa til sérstakan rétt sem er
ekki til hér á landi og það er örlítið af
öllu. Það er skyr og það er rúllupylsa
og það er viss tegund af rúgbrauði og
það er harðfiskur. Á einum svona
matardiski færðu bragð af öllu á Ís-
landi. Íslendingar hafa búið til þorra-
mat en þetta er Ísland sem þú færð á
bragðlaukana.“
Gífurlega mikið magn blaða, tíma-
rita og bóka hefur verið gefið út á ís-
lensku í Manitoba. Þar á meðal er ís-
lensk þýðing á bók eftir Selmu
Lagerlöf. Þýðing sem Guðbergur
hafði lesið. „Þau könnuðust ekki við
hana á íslenska bókasafninu,“ segir
hann og vísar til safnsins við Mani-
toba-háskóla í Winnipeg. „Þegar ég
kom til Árborgar var mér sagt að þar
væri bókaherbergi sem einhverjir Ís-
lendingar höfðu gefið og þar var þessi
bók eftir Selmu Lagerlöf,“ bætir
hann við. „Það er svona lagað sem
mér þótti vera afar athyglisvert.“
Þó vesturferðirnar hafi ekki alltaf
verið í hámæli eru þær sennilega
flestum Íslendingum kunnar. „Ég
heyrði mikið um þær þegar ég var
barn,“ segir Guðbergur. Hann segir
þær hafa staðið mjög nærri sér þó
hann hafi ekki átt neina ættingja í
vesturheimi. „Engu að síður snerist
hugur fólks mjög mikið um þetta,“
segir hann.
Ógöngur
Guðbergur segir að Íslendingar
hafi lent í ógöngum og sama hafi hent
Íslendinga í vesturheimi. Vegna fá-
mennis hafi þeim ekki tekist að skapa
fyrirmyndar ríki og svo hafi þeir
dreifst um landið. Við það hafi allt
lent í miklum trúarbragðadeilum.
„Vitsmunalega séð skipta þessar deil-
ur engu máli,“ segir hann. „Þetta eru
ekki trúardeilur byggðar á kenn-
ingum kristninnar eða vissu viðhorfi
til kristninnar heldur eru þetta bein-
línis deilur um fánýti sem er innan
kirkjunnar. Fordómar á báða bóga
og annað því um líkt. Vitsmunalega
séð eru þeir mjög veikir þó að þeir
hafi tekið allar þessar bækur með sér
eða fengið þessar bækur sendar til
þess að finna nálægð landsins.“
Vilja meiri tengsl
Íslenskudeild Manitoba-háskóla,
íslenska bókasafnið við skólann og ís-
lensku félögin í Edmonton og Calg-
ary buðu Guðbergi í fyrirlestraferð-
ina, þar sem hann flutti erindi um
fjarlægðina og hvernig hún komst inn
í líf sitt. „Þegar ég var barn – ætli ég
hafi ekki verið sjö ára – þá fékk fólk
sem bjó í húsinu með mér kort frá
Ameríku og þá minnkaði fjarlægðin
en engu að síður var þetta mjög langt
í burtu. Börn sem voru góð máttu
sofa hjá þessu póstkorti en afar
þeirra og ömmur höfðu átt eitthvert
skyldfólk sem fór til Ameríku. Þessi
börn vissu það ekki og vissu ekki
hvaðan þetta kort kom en fjarlægðin
kom nær.“
Guðbergur hreifst af hugsjóninni
um að halda íslensku starfseminni við
háskólann gangandi og áhuga manna
af íslenskum ættum á Íslandi og öllu
sem íslenskt er.
„Ég finn það á þeim að þeir vilja
koma á einhverjum meiri tengslum
við Ísland,“ segir Guðbergur. „Ég
veit ekki hvers vegna ekki er alveg
eins hægt að fljúga til Winnipeg og til
Minneapolis sem er ekki mjög langt í
burtu,“ bætir hann við og nefnir að
með því móti gæti Icelandair kynnt
starfsemina betur í Kanada.
Íslenska samfélagið í vesturheimi
er sérstakt og ekki síst í Manitoba.
„Þetta er allt, allt öðruvísi,“ segir
Guðbergur þegar hann ber sam-
félagið saman við önnur íslensk sam-
félög sem hann hefur kynnst. „Þetta
er fólk sem heldur í þjóðernið á ein-
hvern undarlegan hátt sem er afar
erfitt að skilja. Það er erfitt að skil-
greina þetta og ég hef ekki ennþá
getað skilgreint þetta þannig að ég sé
algerlega sáttur við mína skilgrein-
ingu.“
Fólk sem hefur heimsótt Íslend-
ingabyggðir í vesturheimi hefur
gjarnan haft á orði hvað móttökurnar
hafi verið einstakar. „Maður verður
voðalega undrandi yfir þeirri óg-
urlegu hlýju sem maður mætir og
þessum mikla áhuga,“ segir Guð-
bergur. „Maður kemur einhvern veg-
inn til ömmu sinnar. Þetta er eitthvað
sem maður hefur átt en hefur glatað.
En það á mann. Það hefur ekki glatað
manni.“
Víðáttan á kanadísku sléttunum er
meiri en Íslendingar eiga almennt að
venjast og Guðbergur segir fróðlegt
að sjá annars konar víðáttu en hér á
landi. Þar sé ýmislegt sem Íslend-
ingar gætu lært af. Eins sé sérstök
tilfinning að sjá gamla fólkið í íslensk-
um lopapeysum. „Það sefur í lopa-
peysunum, í einhverjum minningum
sem það fær í gegnum ullina. Þetta er
eitthvað mjög dularfullt og vekur ein-
hvers konar grátstaf hjá manni.“
Færð Ísland á bragðlaukana
Í vikubyrjun kom Guðbergur Bergsson til
landsins eftir vel heppnaða fyrirlestraferð
á Íslendingaslóðir í Kanada. Steinþór Guð-
bjartsson ræddi við rithöfundinn um ferðina.
steinthor@mbl.is
Morgunblaðið/Einar Falur
Guðbergur Bergsson rithöfundur var í Kanada á dögunum.
„ÍSLENSKA vikan heppnaðist sérstaklega vel
og það var gaman að upplifa okkar árlega haust-
fagnað sem hluta af landkynningarverkefni Ice-
land Naturally,“ segir Del Sveinsson, formaður
Norðurljósa, Íslendingafélagsins í Edmonton í
Kanada.
Íslandskynningin hófst með erindi Guðbergs
Bergssonar, rithöfundar, og síðan rak hver við-
burðurinn annan.
Íslensk-kanadíska verslunarráðið undir
stjórn Gordons Reykdals, aðalræðismanns Ís-
lands í Edmonton, hélt aðalfund sinn í borginni.
Óskar Pétursson, framkvæmdastjóri hjá Ice-
land Naturally, skýrði viðskipti Íslands og
Norður-Ameríku og greindi frá útrás íslenskra
fyrirtækja undir merki Iceland Naturally. Árni
Magnússon, félagsmálaráðherra, sýndi hvernig
íslensk kvikmyndagerð hefði blómstrað í kjölfar
þeirrar ákvörðunar að kynna Ísland sem væn-
legan tökustað fyrir alþjóðlegar kvikmyndir.
Aðalræðismannshjónin Carry og Gordon
Reykdal buðu til um 50 manna veislu á veit-
ingastaðnum Characters, sem er vel þekktur í
Edmonton. Siggi Hall var gestamatreiðslumað-
ur þar í viku og útbjó rétti úr íslensku hráefni.
Hann og matargerð hans vöktu mikla athygli og
mætti hann meðal annars í tvo sjónvarpsþætti
með Birni Thoroddsen og Cold Front, djasstríói
hans.
„Iceland Naturally skipulagði þessa hluti sér-
lega vel og gera má því skóna að meira en millj-
ón manns hafi horft á sjónvarpsþættina með
Sigga Hall,“ segir Del Sveinsson.
Alberta heldur upp á 100 ára afmæli fylkisins
í ár og notaði Árni Magnússon tækifærið og
færði Norm Kwong, fylkisstjóra, kveðjur fyrir
hönd Íslands í tilefni tímamótanna.
Um 340 manns eru félagar í Norðurljósum og
meira en 250 manns sóttu haustfagnað félags-
ins. „Hann var frábær endir á stórkostlegri viku
og þátttakan segir allt sem segja þarf, fullt hús
að vanda,“ segir Del Sveinsson. „Íslandskynn-
ingin í Edmonton heppnaðist sérlega vel.“
Íslandskynningunni er ekki lokið því í næstu
viku verða sýndar íslenskar kvikmyndir í Ed-
monton.
Vel heppnuð íslensk
vika í Edmonton
Del Sveinsson, formaður Norðurljósa, Árni Magnússon félagsmálaráðherra og Björn Thorodd-
sen djassisti á Íslandskynningu Iceland Naturally í Edmonton í Alberta-fylki í Kanada.