Morgunblaðið - 01.10.2005, Blaðsíða 41

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 1. OKTÓBER 2005 41
UMRÆÐAN
EITT mikilvægasta verkefni
stjórnmálanna á hverjum tíma er öfl-
ug efnahagsstjórn. Það er ekki til
neins að stuðla að ýmsum úrbótum í
þjóðfélaginu ef ekki
ríkir efnahagslegur
stöðugleiki. Mín kyn-
slóð þekkir ekki af eig-
in raun verðbólgu-
drauginn eins og hann
birtist hér fyrr á árum
þegar óðaverðbólga
geisaði. Vonandi eigum
við ekki eftir að upplifa
slíkt. En hætturnar
eru margar og stjórn-
völd sem og aðrir í
þjóðfélaginu verða að
vera stöðugt á verði.
Þáttur stóriðju ýktur
Umsvif eru nú mikil í íslensku
hagkerfi. Ekki eru allir á eitt sáttir
um hvað sé þar stærsti áhrifavald-
urinn en víst er að margt kemur til.
Verkefnin eru stærri og viðameiri, í
hverri viku er skýrt frá samningum
og útrás upp á milljarða og jafnvel
milljarðatugi. Tölurnar eru stærri,
umfangið meira en áður. Það er
barnaleg einföldun að hlusta á þau
rök andstæðinga stóriðjunnar að
„ástandið“ sé stóriðjunni að kenna.
Við horfum upp á stórauknar erlend-
ar skuldir bankanna, mikil kaup er-
lendra aðila á íslenskum skuldabréf-
um og gjaldeyrisinnflæðið er
gríðarlegt.
Ráðstöfunartekjur aukast enn
Meginmarkmið ríkisstjórnarinnar
hefur verið að tryggja jafnvægi og
stöðugleika í efnahagsmálum þjóð-
arinnar. Að þessu markmiði þarf
stöðugt að vinna. Þetta er mik-
ilvægur grunnur fyrir allar framfarir
og á þessu byggjum við okkar vel-
ferðarþjóðfélag. Vegna þessa ákvað
ríkisstjórnin að verja stærstum
hluta af söluandvirði Símans til að
greiða niður erlendar skuldir rík-
issjóðs. Þessi upphæð er 32,2 millj-
arðar króna og fer í að greiða niður
skuldir á þessu ári. Áhrif þessa verða
lægri vaxtagreiðslur ríkissjóðs sem
leiða til aukins svig-
rúms innan fjárlaga
næstu árin. Samhliða
stöðugleikanum skap-
ast skilyrði til enn frek-
ari vaxtar þjóðartekna
og kaupmáttur almenn-
ings eykst. Samkvæmt
vefriti fjármálaráðu-
neytisins 15. sept-
ember sl. halda ráðstöf-
unartekjur heimilanna
áfram að aukast. Í ár er
gert ráð fyrir að kaup-
máttur ráðstöf-
unartekna á mann auk-
ist álíka mikið og í fyrra þrátt fyrir
meiri verðbólgu.
Neysla umfram kaupmátt
Nokkuð áfall er að sjá í hvað kaup-
máttaraukningin fer. Því miður virð-
umst við Íslendingar ekki vera eins
duglegir að setja slíka bónusa í
sparnað heldur fara þeir í neyslu.
Fram kom á fundi Landsbankans
um hagspá áranna 2005–2010 að
aukning einkaneyslu umfram kaup-
mátt ráðstöfunartekna á árunum
2004–2006 er um 8%. Við höfum
gríðarlega hátt skuldahlutfall og
maður spyr sig hversu langt heimilin
í landinu geti gengið. Einnig kom
fram á fundinum að einkaneysla hef-
ur stuðlað að viðskiptahalla umfram
það sem leiðir af stóriðjufram-
kvæmdum.
Fjármálamarkaðurinn okkar hef-
ur tekið örum breytingum. Vissulega
hafa margir áhyggjur af aðkomu er-
lendra aðila að kaupum á íslenskum
skuldabréfum en það hlýtur að vera
mikil viðurkenning að erlendir bank-
ar fjárfesti í slíkum bréfum til
þriggja ára. Það sýnir að erlendir að-
ilar hafa mikið traust á íslensku
efnahagslífi. Stjórnvöld hafa gætt
aðhalds í ríkisrekstri og áfram er
mikilvægt að viðhalda traustri hag-
stjórn, en við skulum gæta þess að
opinber útgjöld eru að stórum hluta
fastar stærðir sem ekki verða dregin
saman nema með harkalegum nið-
urskurði og jafnvel uppsögnum. Hin-
ar stóru tölur felast í öðrum þáttum.
Við verðum öll í sameiningu að sjá til
þess að spilað verði rétt úr stöðunni
og taka til þess höndum saman; hið
opinbera, atvinnulífið, lánastofnanir
og heimilin í landinu.
Tryggjum áfram-
haldandi stöðugleika
Dagný Jónsdóttir
skrifar um efnahagsmál ’Áhrif þessa verðalægri vaxtagreiðslur
ríkissjóðs sem leiða til
aukins svigrúms fjár-
laga næstu árin.‘
Dagný Jónsdóttir
Höfundur er alþingismaður og
varaformaður efnahags- og
viðskiptanefndar.
Jónína Benediktsdóttir: Sem
dæmi um kaldrifjaðan sið-
blindan mann fyrri tíma má
nefna Rockefeller sem Hare
telur einn spilltasta mógúl
spilltustu tíma sögunnar.
Sturla Kristjánsson: Bráðger
börn í búrum eða á afgirtu
svæði munu naumast sýna getu
sína í verki; þeim er það fyr-
irmunað og þau munu trúlega
aldrei ná þeim greindarþroska
sem líffræðileg hönnun þeirra
gaf fyrirheit um.
Aðsendar greinar á mbl.is
www.mbl.is/greinar
LANDSVIRKJUN hyggst efna
til samkeppni um orkumál í grunn-
skólum landsins. Í bréfi sem sent
var skólastjórum segir m.a.: „Nú
stendur Landsvirkjun eins og al-
kunna er fyrir byggingu stærstu
virkjunar Íslandssögunnar við
Kárahnjúka. Þar
verður lagður horn-
steinn að virkjuninni
næsta vor og hyggst
Landsvirkjun bjóða
fulltrúum ungu kyn-
slóðarinnar að taka
þátt í að leggja hann.
Til að velja þessa full-
trúa mun Lands-
virkjun efna til sam-
keppni þar sem
nemendum verður
boðið að vinna verk-
efni tengd orkumálum
og verða þau sniðin að
mismunandi aldurs-
stigum grunnskólans.“
Spyrja má hvort
samkeppni sem þessi
sé ekki hið besta mál
sem allir geti haft
gagn af: Búið verður
til námsefni um orku-
mál, kennarar fá að-
stoð við að vinna með
námsefnið, og loks fá
nokkur börn, fjöl-
skyldur þeirra og
kennarar að taka þátt
í hátíðlegri athöfn þar
sem lagður verður
hornsteinn að stærstu
virkjun Íslandssög-
unnar. Hvað gæti ver-
ið athugavert við
þetta?
Ég tel að sam-
keppnin sé full-
komlega óásættanleg.
Fyrir því liggja í meg-
inatriðum fjórar
ástæður: (1) Það er
ekki hlutverk Lands-
virkjunar að búa til
námsefni fyrir grunn-
skólana, (2) Lands-
virkjun á ekkert er-
indi inn í starf
grunnskólanna, (3) grunnskólar
landsins eru ekki vettvangur til að
velja börn til þátttöku í umdeildum
framkvæmdum og (4) verið er að
nota börnin sem tæki til að vinna að
sérhagsmunum sem börnin varðar
ekkert um.
Landsvirkjun hefur einkum varið
samkeppnina með því að setja hana
í samhengi við samnorræna náms-
efnisvinnu sem staðið hefur í nokk-
ur ár í samvinnu við ýmsa aðila,
m.a. skólafólk, og miðar að því að
bæta úr brýnni þörf á námsefni í
raungreinum. Í Morgunblaðinu
laugardaginn 24. september segir
Þorsteinn Hilmarsson, upplýsinga-
fulltrúi Landsvirkjunar, t.a.m. að
samkeppnin sé beint framhald af
þessari námsefnisgerð. Með því að
verja samkeppnina með þessum
hætti slær Þorsteinn saman þeim
ferns konar ástæðum sem ég hef
sundurgreint hér að ofan og gerir
réttlætingu fyrir námsefnisgerð að
réttlætingu fyrir einhverju sem
kemur námsefnisgerðinni ekkert
við. Ég ætla ekki að fjalla nánar um
þessa vörn Þorsteins, heldur velta
fyrir mér ástæðum (3) og (4) að of-
an.
Grunnskólarnir eru ekki þjón-
ustuaðilar fyrirtækja úti í bæ
Meginmarkmið samkeppninnar
er ekki fræðsla heldur að velja börn
til þátttöku í framkvæmdunum við
Kárahnjúkavirkjun. Fræðsluþátt-
urinn er einungis leið til að ná
þessu markmiði, enda má aug-
ljóslega vinna að fræðsluþættinum
án þess að efna til samkeppni eða
blanda Kárahnjúkavirkjun í málið.
Landsvirkjun getur auðvitað upp
á sitt einsdæmi ákveðið hvaða ser-
imóníur hún vill hafa í kringum
lagningu hornsteinsins. Hún getur
t.d. kosið að hafa falleg og greind
börn á staðnum. En Landsvirkjun á
ekkert með að beita skólanum fyrir
sig sem tæki til að velja börn, frá 6
ára aldri, til að taka þátt í einni um-
deildustu framkvæmd Íslandssög-
unnar. Grunnskólar landsins eru
einfaldlega ekki vettvangur fyrir
slíkt val, þeir eru ekki þjónustuað-
ilar fyrir fyrirtæki úti í
bæ.
Það sem gerir sam-
keppni Landsvirkjunar
sérstaklega óásætt-
anlega er að virkja á
kjarnann í skólastarf-
inu til að ná umdeildum
markmiðum sem liggja
algerlega utan við
menntamarkmið
grunnskólans. Lands-
virkjun getur auðvitað
efnt til samkeppni,
auglýst hana í blöðum
og boðið börnum að
vinna verkefni í frí-
stundum sínum.
Landsvirkjun gæti
jafnvel, ef forsendur og
framkvæmd sam-
keppninnar þættu
ásættanlegar, fengið að
auglýsa hana í grunn-
skólum landsins. En
slík samkeppni á ekk-
ert erindi inn í starf
grunnskólanna.
Börn eru ekki verk-
færi fyrirtækja
Það verður að taka
mjög alvarlega að sam-
keppni Landsvirkjunar
beinist að börnum sem
eru allt niður í 6 ára
gömul. Það er algjört
grundvallaratriði að
börn, eins og aðrar
manneskjur, búa yfir
manngildi og það gildi
má aldrei víkja fyrir
því hvernig börnin má
hugsanlega nýta til að
þjóna hagsmunum ann-
arra. Grunnskólinn,
ásamt leikskólanum, er
sá staður í samfélaginu
þar sem allt starfið á
að hverfast um manngildi barnanna
þeirra sjálfra vegna. Ef grunn-
skólar landsins eru gerðir að vett-
vangi til að velja börn til að vinna
að sérhagsmunum, sem eru börn-
unum óviðkomandi, hefur verið vik-
ið frá þessari grundvallarhugsjón í
öllu skólastarfinu að manngildi
barnanna sjálfra ráði ferðinni.
Hugmyndir Landsvirkjunar um
samkeppni til að velja börn til þátt-
töku í byggingu Kárahnjúkavirkj-
unar sýna að það er tímabært að
skólayfirvöld marki skýra stefnu
um aðkomu fyrirtækja að starfi í
leik- og grunnskólum landsins, en
einnig að samtök atvinnulífsins axli
sína ábyrgð og setji sér siðareglur
um samskipti fyrirtækja og
menntastofnana. Fyrirtæki sem
leggja til atlögu við grunnskólann
og börnin í landinu, með þeim hætti
sem Landsvirkjun gerir nú, eiga á
hættu að gera sig sek um alvarlega
siðferðisbresti sem ættu að vera
áhyggjuefni bæði skólayfirvalda og
forsvarsmanna atvinnulífsins, auk
foreldra barna.
Að moka skurð
með börnum
Ólafur Páll Jónsson fjallar um
Landsvirkjun og grunnskólana
Ólafur Páll Jónsson
’Fyrirtæki semleggja til atlögu
við grunnskól-
ann og börnin í
landinu, með
þeim hætti sem
Landsvirkjun
gerir nú, eiga á
hættu að gera
sig sek um al-
varlega siðferð-
isbresti sem
ættu að vera
áhyggjuefni
bæði skóla-
yfirvalda og for-
svarsmanna at-
vinnulífsins, auk
foreldra barna.‘
Höfundur er lektor í heimspeki við
Kennaraháskóla Íslands og stjórn-
armaður í Náttúruverndarsamtökum
Íslands.
Fréttasíminn
904 1100