Morgunblaðið - 19.11.2005, Blaðsíða 14

14 LAUGARDAGUR 19. NÓVEMBER 2005 MORGUNBLAÐIÐ
FRÉTTIR
á morgun
Yrsa
Sigurðardóttir

Tómar augntóftir voru það ógeðs-
legasta sem henni datt fyrst í hug.
ÁSTAND stofna norsk-íslenzku síld-
arinnar og íslenzku sumargotssíld-
arinnar er talið gott og hafa veiðar
gengið vel. Staða kolmunnastofnsins
er ennfremur talin góð, en fiskifræð-
ingar hafa áhyggjur af miklum veið-
um á ungum kolmunna.
Þetta kom meðal annars fram á
kynningarfundum Hafrannsókna-
stofnunar á Austurlandi.
Jóhann Sigurjónsson minntist 40
ára afmælis Hafrannsóknastofnun-
arinnar á þessu ári og sagði meg-
inviðfangsefnið á næstu árum að ná
sátt um skynsamlega nýtingu þorsk-
stofnsins. Einnig væru framundan
brýn verkefni á sviði veiðarfæra-
rannsókna, kortlagningar hafsbotns-
ins og vistfræði Norðurmiða nú á
miklu breytingaskeiði umhverfis-
skilyrða við landið. Hann fagnaði
auknu framlagi stjórnvalda til þess-
ara rannsókna, en taldi jafnframt að
tryggja þyrfti betur rekstur rann-
sóknaskipa stofnunarinnar.
Í erindi Einars Hjörleifssonar
fiskifræðings kom fram mikilvægi
kerfisbundinna mælinga, að munur á
afla ýsuárganga hefur verið tífaldur
en breytileiki í vexti innan við tvö-
faldur á síðustu 20 árum. Jafnframt
lýsti Einar því samræmi sem kæmi
fram í stofnmælingum annars vegar
og afla hins vegar og hvernig nota
mætti sögulegar mælingar til að spá
fyrir um aflabrögð framtíðar.
Gott ástand uppsjávarfiska
Ásta Guðmundsdóttir sérfræðing-
ur rakti í stuttu máli ástand uppsjáv-
arfiskistofnanna. Það telst gott hjá
síldarstofnunum tveimur, þ.e. ís-
lensku sumargotssíldinni og norsk-
íslensku vorgotssíldinni og eru horf-
ur því bjartar framundan. Kolmunn-
astofninn er einnig talinn vera í góðu
ástandi en hins vegar er áhyggjuefni
hversu mikið er veitt af ungum kol-
munna. Þá ræddi Ásta stöðu loðnu-
stofnsins, en ekkert er vitað um
stærð veiðistofnsins fyrir þessa ver-
tíð. Það er einnig mikið áhyggjuefni
að ekki liggur fyrir hvar ungloðnan
heldur sig um þessar mundir eða
hversu sterkir árgangarnir eru sem
standa munu undir veiðinni að ári
liðnu.
Líflegar umræður
Á Vopnafirði urðu líflegar umræð-
ur sem mikið snerust um fæðuástand
nytjastofna, einkum þorsks, hvort
loðnuveiðarnar væru skynsamlegar í
þessu tilliti, hver staða sandsílis væri
og ástand fuglastofna, svo sem kríu.
Þá voru óvissa og horfur í loðnuveið-
um ræddar og vöngum velt yfir því
hvar kolmunnann væri nú að finna.
Að lokum veltu fundarmenn fyrir
sér sambandi hrygningarstofns og
nýliðunar þar sem sérfræðingar
lögðu áherslu á að tryggja bæri
sterkan hrygningarstofn til að auka
líkur á betri nýliðun.
Umræðurnar á Norðfirði voru um
svipuð mál, en einnig komu veiðar-
færarannsóknir til tals og árangur í
stjórn þorskveiða. Veiðarnar hefðu
verið verulega umfram ráðleggingar
stofnunarinnar á liðnum áratugum.
Hægt væri að auka þorskafla með
því að draga saman seglin um stund-
arsakir, lækka veiðihlutfallið en eins
væri sérstök þörf nú að tryggja
hrygningu stærri þorsks sem talinn
væri mikilvægastur í nýliðun stofns-
ins.
Að síðustu var mikil umræða um
áhrif stækkandi hvalastofna, einkum
hnúfubaka og áhrif hvals á göngu-
hegðun loðnu, sem nú væri rann-
sóknarefni líkt og óþekkt áhrif flot-
vörpu á loðnu.
Næstu fundir hringferðarinnar
verða á mánudag í Grindavík og
Grundarfirði á þriðjudag.
Síldin stendur vel
Fiskvinnsla Fulltrúar hafrannsóknastofnunar, Jóhann Sigurjónsson, Ein-
ar Hjörleifsson og Ásta Guðmundsdóttir, ásamt Gunnþóri Ingvasyni,
aðstoðarmanni forstjóra SVN. Gunnþór er annar frá vinstri.
MEIRA hefur nú veiðzt af norsk-ís-
lenzku síldinni en allt árið í fyrra.
Töluvert minna hefur hins vegar
veiðzt af kolmunna. Norðaustur-Atl-
antshafsnefndin (NEAFC) hefur
birt áætlun um afla úr stofnum út-
hafskarfa, kolmunna, makríl og
norsk-íslenskrar síldar á tímabilinu
janúar – október 2005.
Frá þessu er greint á heimasíðu
Fiskistofu. „Athyglisvert er að afli
norsk-íslenskrar síldar fyrstu 10
mánuði ársins 2005 var orðinn 829
þúsund tonn en aflinn var 809 þús-
und tonn allt árið í fyrra. Það er
kunnara en frá þurfi að segja að síld-
veiðar Íslendinga gengu afar vel á
árinu og mun betur en í fyrra.
Áætlað er að kolmunnaaflinn hafi
verið kominn í 1.815 þúsund tonn í
lok október 2005. Kolmunnaafli ís-
lenskra skipa var þá 257 þúsund
tonn og verður líklega ekki mikið
meiri á árinu og mun minni en í fyrra
þegar aflinn var 422 þúsund tonn.
Líklega skila kolmunnaveiðarnar
ekki hagnaði um þessar mundir og
þar sem samkomulag hefur náðst um
aflatakmarkanir og skiptingu kol-
munnans milli helstu veiðiþjóða þá
er lítið sem rekur á eftir.
Alls höfðu veiðst 336 þúsund tonn
af makríl á árinu 2005 í októberlok.
2004 veiddu íslensk skip ekki makríl
en lítilræði veiddist í ár eða 243 tonn.
Afli úthafskarfa á yfirstandandi ári
hefur verið arfaslakur og var aðeins
tæplega 69 þúsund tonn fyrstu 10
mánuði ársins, en aflinn var 112 þús-
und tonn í fyrra. Öfugt við kol-
munnaveiðarnar þá var hátt verð á
úthafskarfa í ár. Það var því ekki
minni sókn sem dró úr afla úthafs-
karfa,“ segir í heimasíðu Fiskistofu.
Ljósmynd/Þórhallur
Veiðar Guðrún Arngrímsdóttir við vinnslu í Vilhelm Þorsteinssyni.
Meira veitt af norsk-
íslenzku síldinni
ÚR VERINU
THORSARARNIR – auður, völd, ör-
lög nefnist ný bók Guðmundur Magn-
ússonar sagnfræðings um eina auð-
ugustu og valdamestu fjölskyldu
sinnar tíðar, Thor Jensen og afkom-
endur hans. Seint á 19. öld kom Thor
Jensen hingað til lands frá Danmörku
sem bláfátækur piltur, en varð á
undraskömmum tíma auðugasti mað-
ur landsins og byggði m.a.
stærsta kúabú landsins við Korp-
úlfsstaði. Stofnaði hann ásamt sonum
sínum útgerðarfyrirtækið Kveldúlf
sem var um árabil stærsta og auð-
ugasta fyrirtæki landsins undir
stjórn m.a. Ólafs Thors síðar for-
sætisráðherra og Richard Thors.
„Í þessari bók velti ég fyrir mér
hvernig Thor Jensen tókst að koma
fótum undir sig miðað við það fá-
brotna 19. aldar þjóðfélag sem hann
kom inn í,“ segir Guðmundur. „Ég
velti því líka fyrir mér hvernig afkom-
endur hans urðu jafnumsvifamiklir
og áhrifamiklir í íslensku þjóðfélagi
og raun bar vitni. Thorsararnir voru
tiltölulega fámenn fjölskylda en þeir
sátu í ríkisstjórn, og á Alþingi ásamt
því að stjórna bönkum landsins og
stærstu fyrirtækjunum. Þá eru ótalin
sendiráð erlendis og sum öflugustu
hagsmunasamtök landsins. Þetta fólk
var mjög mjög umdeilt enda skapaði
auður þeirra og völd þeim ýmis tæki-
færi og sjaldgæf lífsþægindi. Margir
horfðu því öfundaraugum á fjölskyld-
una.
Valtýr Stefánsson, ritstjóri Morg-
unblaðsins, skrifaði mikla ævisögu
Thors Jensen fyrir hálfri öld auk þess
sem Matthías Johannessen ritstjóri
sama blaðs skrifaði ævisögu Ólafs
Thors fyrir ald-
arfjórðungi. Ég
byggi auðvitað á
þessum skrifum
en hef auk þess
kannað áður
ókönnuð gögn. s.s.
bréfasafn fjöl-
skyldunnar og
bókhaldsskjöl
Kveldúlfs sem
varðveitt eru á
Þjóðskalasafninu. Einnig fékk ég
trúnaðaraðgang að gögnum Lands-
bankans til að sannreyna upplýsingar
sem fram hafa komið annars staðar
um Kveldúlf.“
Mál sem skók þjóðina
Í bókinni er ítarlega fjallað um hið
svokallaða Kveldúlfsmál sem kom
upp á fjórða áratugnum og olli mikl-
um illdeilum í þjóðfélaginu. „Líklega
þætti sumum líkindi vera á milli þess
máls og Baugsmálsins í dag,“ segir
Guðmundur „Kveldúlfur var sakað
um að beita áhrifum sínum með óeðli-
legum hætti s.s. að hafa áhrif á
stjórnmálamenn og hafa leigupenna á
sínum snærum. Mönnum þótti fyr-
irtækið allt of fyrirferðarmikið í sam-
félaginu og stjórnmálasamtök kröfð-
ust þess að það yrði þjóðnýtt eða gert
upp. Eigendur voru einnig sakaðir
um að nota fé fyrirtækisins til einka-
neyslu og óhófslífs.
Eitt af því sem mér þótti for-
vitnilegt í sögu Kveldúlfs, sem nær
fram á áttunda áratug síðustu aldar,
var deiluefni um hvort það hefði end-
að sína daga sem skuldugt fyrirtæki
eða ekki. Gögn frá svokallaðri skila-
nefnd Kveldúlfs sem ég skoðaði
leiddu í ljós að fyrirtækið varð ekki
baggi á sínum lánardrottni, Lands-
bankanum, heldur þveröfugt. Bank-
inn græddi á því að taka yfir rekstur
Kveldúlfs og gera fyrirtækið upp.
Þegar rekstur Kveldúlfs var tekinn
yfir var samstaða meðal bankastjóra
og bankaráðs að hlífa tveimur aðal-
eigendum félagsins, þeim Ólafi og
Richard, við því að taka persónulegar
eigur þeirra sem þeir höfðu lagt að
veði fyrir skuldum Kveldúlfs en þetta
voru aðallega íbúðarhús þeirra. En
þegar málið kom til afgreiðslu í
bankaráði náðist ekki samstaða um
þessa leið heldur var íbúðarhús Rich-
ards tekið upp í skuldir og sömuleiðis
hús ekkju Ólafs Thors. Þessari af-
stöðu réð einn bankaráðsmaður, Ein-
ar Olgeirsson, sem var mjög heitur
stjórnmálaandstæðingur Thors-
aranna en hafði vingast við Ólaf
Thors á nýsköpunarárunum. Við af-
greiðslu málsins sagðist hann tilbúinn
til að hlífa ekkju Ólafs við því að
missa íbúð sína en að hann gæti ekki
hlíft Richard. En þetta taldi Lands-
bankinn ganga gegn jafnræðisreglu
og því þótti ekki annað fært en að
taka báðar eignirnar. Eftir á að
hyggja er svolítið dapurlegt að eign-
irnar skyldu teknar þegar ekki var
þörf á því.“
Við skoðun á viðskiptasögu Thors-
bræðra segir Guðmundur að í ljós
hafi komið að fyrir hafi komið að um-
boðsmenn Kveldúlfs hafi þurft að
beita mútum í viðskiptum í S-Evrópu
auk þess sem Thorsbræður áttu fé á
leynireikningum í Bandaríkjunum og
Evrópu. „Í sjálfu sér er maður ekki
hissa á því, en hins vegar var þetta
ekki í samræmi við gjaldeyrislöggjöf
þess tíma. Á sumum þessara reikn-
inga voru mjög háar upphæðir.“
Almenna bókafélagið gefur bókina
út.
Ný bók um Thors-fjölskylduna eftir Guðmund Magnússon
Fámenn fjölskylda
en mjög valdamikil
Guðmundur
Magnússon
Eftir Örlyg Stein Sigurjónsson
orsi@mbl.is