Morgunblaðið - 19.11.2005, Blaðsíða 40

40 LAUGARDAGUR 19. NÓVEMBER 2005 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
ÉG VIL vekja athygli lesenda á
tónleikum, sem verða haldnir í
Kristskirkju á Landakoti sunnudag-
inn 20. nóvember á vegum Caritas
Ísland-samtakanna. Þetta eru 12.
styrktartónleikarnir, sem samtökin
standa að, og rennur ágóðinn að
þessu sinni til styrktar starfsemi
Greiningar- og ráðgjafarstöðvar rík-
isins. Fjöldi þekktra íslenskra tón-
listarmanna flytur list sína án end-
urgjalds og öðrum kostnaði er
haldið í lágmarki með aðstoð ýmissa
aðila, þannig að aðgangseyrir skilar
sér svo til allur til okkar sem þiggj-
um. Mun ágóðinn renna í Styrkt-
arsjóð Greiningar- og ráðgjaf-
arstöðvar, sem hefur það hlutverk
að efla menntun og rannsóknir í
þágu fatlaðra barna.
Greiningarstöðin tók
til starfa fyrir tæpum
20 árum og tók þá við
starfsemi athug-
unardeildarinnar, sem
kennd var við Kjarvals-
hús á Seltjarnarnesi.
Til stofnunarinnar er
leitað, þegar rök-
studdur grunur hefur
vaknað um alvarleg
þroskafrávik hjá barni.
Það getur verið um að
ræða grun um þroska-
hömlun, hreyfihömlun, alvarlega
skynhömlun eða einhverfu og skyld-
ar fatlanir. Hlutverk stofnunarinnar
er að greina fötlunina og veita síðan
aðstandendum og öðrum fagmönn-
um, sem koma að máli barnsins,
ráðgjöf um eðli og áhrif hennar á líf
barnsins. Leitað er leiða til stuðn-
ings fjölskyldu og barni og lögð á
ráðin um ýmis úrræði,
sem miða að því að
draga úr áhrifum fötl-
unarinnar til fram-
tíðar.
Auk beinnar þjón-
ustu við fötluð börn og
fjölskyldur þeirra er
Greiningarstöð ætlað
víðtækt hlutverk við
þekkingaröflun og
fræðslu til að stuðla að
því að íslensk börn
njóti bestu þekkingar,
þegar um alvarleg
þroskafrávik er að ræða. Þá er unn-
ið að því að efla rannsóknarhlutverk
stofnunarinnar á sviði fatlana í sama
tilgangi.
Við stofnunina starfa um 40
manns með mismunandi sérþekk-
ingu á hinum ýmsu fötlunum. Um
250 börnum er vísað árlega til þjón-
ustu Greiningarstöðvar, en mörg
barnanna njóta þjónustunnar til
margra ára eða er vísað aftur, þann-
ig að stofnunin á samskipti við yfir
500 börn og fjölskyldur þeirra á
hverju ári. Tilvísunum hefur fjölgað
verulega á seinni árum með vaxandi
þekkingu á mikilvægi þess að
standa faglega að aðstoð við fötluð
börn snemma á lífsleiðinni, en þann-
ig er stuðlað að því að íhlutun skili
meiri árangri. Því miður hefur fylgt
þessari auknu eftirspurn veruleg
fjölgun barna á biðlistum og biðtími
er í dag allt of langur. Unnið er að
því að efla starfsemi stofnunarinnar
til að gera henni kleift að sinna bet-
ur hlutverki sínu.
Aðstoð við fötluð börn, sem miðar
að því að auka færni þeirra og að-
lögun til framtíðar, er mikilvæg,
ekki bara fyrir einstaklingana, held-
ur einnig samfélagið. Það er okkur,
sem störfum á Greiningarstöð, mikil
hvatning að fá slíkan stuðning sem
tónleikarnir eru. Ég vona að áhugi
lesanda hafi vaknað fyrir tónleik-
unum og því málefni, sem þeir
styrkja. Af reynslu síðustu sex ára
get ég jafnframt lofað því að enginn
verður svikinn af þeirri tónlist-
arveislu, sem boðið er til.
Tónleikar til styrktar starfsemi
Greiningar- og ráðgjafarstöðvar ríkisins
Stefán J. Hreiðarsson fjallar
um starfsemi Greiningar- og
ráðgjafarstöðvar ríkisins og
tónleika henni til styrktar
’Aðstoð við fötluð börn,sem miðar að því að
auka færni þeirra og að-
lögun til framtíðar, er
mikilvæg, ekki bara fyr-
ir einstaklingana, held-
ur einnig samfélagið.‘
Stefán Hreiðarsson
Höfundur er sérfræðingur í fötlunum
barna og forstöðumaður Greining-
arstöðvar.
„VERÐTRYGGING lána er óeðli-
leg hvernig sem á hana er litið. Hún
er séríslenskt fyrirbæri og eingöngu
gerð til að tryggja hagsmuni fjár-
magnseigenda á kostnað almenn-
ings. Hún er stöðug
ógnun við fjárhagslegt
öryggi heimilanna í
landinu, enda hafa þau
í þúsundatali orðið
gjaldþrota síðan
Ólafslögin illræmdu
voru samþykkt á Al-
þingi hinn 10. apríl
1979.“
Þannig hefst ágæt
grein, sem Sigurður T.
Sigurðsson, fyrrv. for-
maður Hlífar í Hafn-
arfirði, skrifaði og
birtist í Fréttablaðinu
8. apríl 2005. Hér talar
sá sem veit, enda
munu ekki aðrir vera
dómbærari um þetta
efni en forystumenn
launþega og þeir sem
staðið hafa við hlið alls
almennings í landinu
um áratuga skeið.
Auðvitað er það rétt
hjá Sigurði, að upphaf
ófarnaðarins er sam-
þykkt Ólafslaganna
svonefndu á sínum
tíma, en hins ber þó að
geta, að í upphafi var
ráð fyrir því gert, að
verðtryggingin næði
til fleiri þátta en
skulda. Meira að segja
skyldu „elli- og ör-
orkulaun og aðrar
hliðstæðar trygg-
ingabætur“ njóta
verðtryggingar. (Sjá
m.a. Lagasafn I. bindi 1983, dálkur
193.)
En svo var gripið til þess fá-
heyrða óþokkabragðs, sem á sér lík-
lega ekki neina hliðstæðu meðal sið-
aðra þjóða, að klippa
verðtrygginguna af launum manna,
en láta hana haldast á skuldunum.
Og það í bullandi verðbólgu. Sagt
hefur verið í mín eyru, að þessi
verknaður sé voðalegasti fjár-
málaglæpur, sem framinn hafi verið
á Íslandi alla tuttugustu öldina, og
er þá ekki lítið sagt. Og víst er um
hitt, að enn eru ógróin mörg þau sár
sem þá voru veitt fjölskyldum í
landinu, sem ekkert höfðu til saka
unnið.
Þótt ótrúlegt sé, eru enn til menn
á Íslandi, sem mæla opinberlega bót
þeirri óhæfu sem verðtryggingin er,
eins og hún er og hefur verið fram-
kvæmd. Þeir eru annað slagið að
reka upp gól í blöðunum og segja,
að verðtryggingin sé ekkert vond, –
hún sé bara góð!!! Þannig leyfa sér
jafnvel að skrifa menn sem krefjast
þess að vera kallaðir sérfræðingar á
þessu sviði og taka laun af al-
mannafé sem slíkir. En almenn-
ingur í landinu veit betur en þeir.
Íslenzka þjóðin veit betur.
En þótt auðvitað sé
gott að vita vel, þá er
það ekki nóg. Við verð-
um líka að vinna. Ég
skrifaði grein um þetta
efni í félagsrit okkar
gamla fólksins, það
heitir Listin að lifa, og
grein mín birtist í októ-
ber-heftinu 2003. Ég
kallaði hana „Burt með
verðtrygginguna“. Ég
fékk ákaflega mikil við-
brögð við þessari rit-
smíð minni, og maður –
sem ég þekki raunar
ekki neitt – skrifaði
góða grein í Dagblaðið,
þar sem hann tók undir
sjónarmið mín.
En ekkert af þessu
er nóg. Við verðum
einnig að bindast sam-
tökum. Það hlýtur að
vera hægt að mynda
grasrótarhreyfingu af
fleiri tilefnum en band-
vitlausri einkavæðingu,
þar sem menn vilja
ólmir kaupa það sem
þeir áttu fyrir. (Sbr.
sporðaköstin í Agnesi
Bragadóttur á sínum
tíma.)
Nú er óvenjugott lag
til þess að vinna gegn
verðtryggingarbrjál-
æðinu. Nú eru loksins
farnar að heyrast radd-
ir innan úr stjórn-
málaflokkunum þess
efnis, að verðtryggingu lána beri að
afnema, eða a.m.k. setja henni tak-
mörk. (Einhver nefndi að banna
hana á lánum til 20 ára – sem er
auðvitað í áttina, en þó hvergi nærri
nóg.) Svo mætti kannski líka minna
á, að það styttist óðum í næstu
kosningar til Alþingis, og þótt hæst-
virtir landsfeður vorir séu að vísu
þekktari fyrir annað en að taka tillit
til þegna sinna, þá hefur hræðslan
þó stundum gripið þá, þegar þeir
óttast um atkvæðin sín. Og hræðslu-
gæði eru oft skárri en engin gæði.
Þetta lag verðum við að nýta okkur.
Tökum höndum saman! Bindumst
samtökum! Hrindum af okkur því
heimskulega ranglæti – þeirri nið-
urlægjandi ósvinnu í garð almenn-
ings – að verðtryggja aðeins skuldir
manna, en ekki aðra þætti sem
skipta sköpum fyrir afkomu fólks.
Verðtryggingin er vond
Valgeir Sigurðsson fjallar
um verðtrygginguna
Valgeir
Sigurðsson
’ En svo vargripið til þess
fáheyrða
óþokkabragðs,
sem á sér lík-
lega ekki neina
hliðstæðu meðal
siðaðra þjóða,
að klippa verð-
trygginguna af
launum manna,
en láta hana
haldast á skuld-
unum. ‘
Höfundur er rithöfundur.
HEYRST hefur að í drauma-
landi framtíðarinnar verði grunn-
skólinn aðeins fimm ár, framhalds-
skólinn tvö, BA-próf fáist á einu
ári og doktorsnafnbót eftir
tveggja vikna námskeið. Starfs-
ævin lengist og hamingjan með.
Hvers vegna ætti
að stytta nám til
stúdentsprófs á Ís-
landi? Eru stúdentar
of vel að sér við lok
náms? Er það vegna
þess að námstími er
glataður tími? Ég veit
að margir nemendur
íslenskra framhalds-
skóla eru á þeirri
skoðun, en gildir það
líka um yfirvöld
menntamála?
Menntamálaráðherra
segir að vísu að tími
nemenda sé dýr-
mætur. Ég skildi hana þannig að
tími þeirra væri dýrmætari en svo
að það mætti sóa honum í fram-
haldsskóla. Hún sér væntanlega
fyrir sér að fólk geti hafið arðbær
störf í þjóðfélaginu ári fyrr. Í
sjálfu sér er lengd skólagöngu
ekki heilög. Það getur vel verið að
hana megi stytta og það um mörg
ár. Margir virðast til dæmis lítið
vita og hafa þrönga sýn þrátt fyrir
háskólapróf. Skólaganga og
menntun er sitt hvað eins og Ís-
lendingar hafa reyndar löngum
vitað og vitað það kannski fullvel á
köflum, því þeir hafa stundum
ranglega dregið þá ályktun að
skólar séu ekki til neins. En nú
hefur semsagt verið ákveðið að
fjögur ár séu of mikið, sennilega
hafa unglingarnir alltof mikinn frí-
tíma, tíma sem er sóað í hljóm-
sveitaræfingar, kórsöng og til-
hugalíf, semsagt óþarfa. Það hefur
verið samin skýrsla.
Í skýrslunni um styttingu náms-
tíma til stúdentsprófs er erfitt að
finna önnur rök fyrir styttingunni
en þau að það spari peninga og að
þetta hljóti að vera hægt, fyrst
námið er styttra annars staðar.
Svo er að vísu minnst á að hugs-
anlega muni fleiri nemendur ljúka
námi sem hefja það („brottfallið“
minnkar), en það er mér reyndar
óskiljanleg óskhyggja. Um inntak
námsins er nánast ekkert rætt í
skýrslunni, það kemur ekki fram
að hún bæti nám eða kennslu, og
það er ekkert rætt um hvort hugs-
anlega hafi íslenska kerfið ein-
hverja kosti. Nei, skýrslan er ein
löng æfing í tilfærslum, klipp-
ingum og límingum á kenndum
klukkustundum í hinum ýmsu
greinum og ítarleg spá um það
hversu miklu ódýrara verði að
hýsa skóla framtíðarinnar með
færri nemendum. Það á semsagt
ekki að bæta neitt – það á að
spara.
Ein helstu rökin sem nefnd eru
fyrir styttingu framhaldsskóla-
náms eru að svona sé þetta í út-
löndum, í nágrannalöndum okkar.
Í Danmörku og Sví-
þjóð er opinberlega
gert ráð fyrir því að
nemendur útskrifist
nítján ára og geti þá
hafið háskólanám.
Þetta geta nemendur
reyndar einnig gert á
Íslandi ef þeir vilja,
en flestir kjósa að
vera fjögur ár. Ég at-
hugaði þó aðeins mál-
ið og komst að því að
fæstir Danir útskrif-
ast nítján ára. Þrír af
hverjum fimm eyða
ári aukalega í grunn-
skóla, og fjórir af hverjum fimm
dönskum stúdentum taka heilt ár í
frí og ferðalög að loknu stúdents-
prófi. Það heitir „sabbatår“ og er
orðið sérstakt hugtak í dönsku
máli. Til að bæta gráu ofan á
svart útskrifast danskir nemendur
úr háskólum seinna en flestir aðr-
ir. Og berum okkur enn saman við
Dani. Þar er krafist meistaraprófs
til þess að fá kennsluréttindi í
framhaldsskólum auk árs í
kennslufræðum. Það tekur því sex
ár en ekki fjögur eins og hér á
landi. Er kannski kominn tími á
lengingu í þessum efnum?
Annað sem ólíkt er með Íslandi
og öðrum löndum er að hér vinna
nemendur með námi. Það er mjög
ánægjulegt og er ljósi punktur
skýrslunnar að höfundar skuli
minnast á þetta atriði. Hvort sem
peningarnir sem unglingarnir
vinna sér inn fara í óþarfa dót og
skemmtanir eða námsgögn er
þessi vinna nemenda til verulegra
vandræða í skólastarfi. Eins og
fram kemur í skýrslunni benda
rannsóknir mjög til þess að árang-
ur í stærðfræði og náttúrufræði
verði lakari eftir því sem nem-
endur vinna meira með námi. Ef
stytta á framhaldsskólann hlýtur
að verða að nýta tímann eitthvað
betur og það er ekki hægt ef nem-
endur eyða drjúgum hluta af þeim
vökutíma sem þeir eru utan skól-
ans í vinnu. Hvernig á að fara að
því veit ég ekki, því tilmæli þar að
lútandi hafa engin áhrif. Í þessu
samhengi er við hæfi að minna á
að danskir og sænskir nemendur
fá námsbækur og gögn ókeypis en
íslenskir nemendur þurfa að eyða
tugum þúsunda á ári í bækur.
Opinber umræða um inntak
framhaldsskólans hefur engin ver-
ið, að minnsta kosti ekki á síðari
árum, enda snýst umræða á Ís-
landi yfirleitt um peninga. Hvort
sem um er að ræða viðskipti,
heilsufar, umferðaröryggi, aðstoð
við fatlaða, barnapössun, kirkjur,
trúmál, frelsi, fegurð eða mennt-
un. Hér eru öll mál fyrst og
fremst efnahagsmál. Í námskrám
er þyngsta áherslan lögð á svo-
nefnt „hagnýtt gildi“ menntunar.
Verkefni skólanna virðist fyrst og
fremst vera að framleiða „sam-
keppnishæft vinnuafl“. Viljum við
líta á börnin okkar sem vinnuafl
eða eru þau manneskjur? Ættum
við ekki frekar að velta því fyrir
okkur hvernig vænlegast er að
stuðla að þroska þeirra, gefa þeim
færi á að auka skilning sinn og
vitneskju og hjálpa þeim til að
skerpa hugsunina. Það er hægt að
smíða hraðskreiðari bíla og flug-
vélar, tölvur vinna hraðar og hrað-
ar, það er hægt að borða hratt og
lesa hratt. En það hefur ennþá
ekki fundist leið til að hugsa hrað-
ar. Það er hægt að venja sig á að
hugsa betur, og það ætti að vera
meginmarkmið skólans. En það
gerist auðvitað ekki með því að
fara yfir einhverjar staðreyndir og
þekkingaratriði á hundavaði, til
þess að hugsa djúpt þarf ákveðinn
tíma og ákveðið næði.
Kannski er vandamálið ekki of
löng skólaganga heldur að þekk-
ingin er of grunn og yfirborðs-
kennd. Ef eingöngu er litið til
peningasjónarmiða skiptir það
kannski ekki svo miklu máli. Þeg-
ar öllu er á botninn hvolft kemst
fólk ágætlega af án djúprar
menntunar og margir menntast
lítið við skólagöngu. Við getum
sparað við menntunina og aukið
þjóðarframleiðslu, lengt starfs-
ævina og lifað í þægilegu hugs-
unarleysi. Er það lífið sem við vilj-
um?
Í leit að glötuðum tíma
Ingólfur Gíslason fjallar
um styttingu náms til
stúdentsprófs ’Í skýrslunni um stytt-ingu námstíma til stúd-
entsprófs er erfitt að
finna önnur rök fyrir
styttingunni en þau að
það spari peninga og að
þetta hljóti að vera
hægt, fyrst námið er
styttra annars staðar. ‘
Ingólfur
Gíslason
Höfundur kennir stærðfræði
í Verslunarskóla Íslands.