Réttur - 01.08.1971, Blaðsíða 37

er undarlegt með ykkur Islendinga. Þegar þið spyrj-
ið um elnhvern mann, þá spyrjið þið: Er hann gáf-
aður — eða hvað starfar hann. En þegar spurt er
um mann hjá okkur, þá er sagt: Hvað á hann
miklð fé?"
Hvaðan kom Islendingum arfur sá, — það mann-
gildismat og sá manndómsandi, sem einkennir
flestar Islendingasögur og gert hefur Auði Vé-
sieinsdóttur og Ingjald i Hergilsey að eilifum föru-
nautum vorum og fyrirmyndum, svo fremi þjóðin
reynist sjálfri sér trú?
Arfurinn kom frá því ættasamfélagi, sem þjóð-
veldið þyggði á í upphafi, því fátæka, en frjálsa
og stéttlausa samfélagi manna, sem jafnt Islend-
ingar sem Indíánar og allar aðrar þjóðir hafa ein-
hverntíma búið við.* Engels segir i „Uppruni fjöl-
skyldunnar" um Indíána þossa ættsveitasamfélags:
„Hvltir menn, sem kynnzt hafa óspilltum rauð-
skinnum, hafa dáðst að persónulegum virðuleik
þeirra, dirfsku, heiðarleik, skapstyrk og hreysti, —
og er það sönnun þess, hvers konar einstaklinga
slíkt samfélag skóopar." (bls. 128 I ísl. þýðingunni).
II
Þessi arfur, þetta manngildismat, hefur átt I vök
að verjast allt tímabil siðmenningarinnar svonefndu,
allt skeið stéttaþjóðfélags og rikisvalds í sögunni.
Þau öfl, sem skópu hinar miklu framfarir siðmenn-
ingarinnar, sem óhugsandi voru á grundvelli ætta-
samfélagsins, minna oss á sjálfslýsingu Mefisto-
felesar við Fást: „lch bin ein Teil von jener
Kraft, der stets das Böse will, und stets das Gute
schafft."** Engels lýsir þeim öflum svo, að leyst-
ar hafi verið „úr læðingi hinar grómfengustu hvatir
manns'nc og ástríður, sem þroskuðust nú á kostnað
allra annarra eiginleika hans. Helber ágirndin hefur
verið hreyfiafl siðmenningarinnar allt frá upphafi
og til okkar daga. Auður, auður og aftur auður,
Enn þá getur Islendinga,
eilífðin sem verður löng,
hafi þeir það eitt að iðju
englum með að kyrja söng.
Asatrú á hugann hálfan.
Hálfu fremur margur kýs
Einherji í Valhöll vera
en vœngjað þý í Paradís.
örn Arnarson: Sigurður hreppstjóri.
það var meginkeppikeflið. Og það var ekki auðlegð
til handa samfélaginu, sem að var keppt, heldur
rikidæmi hins vesæla einstaklings." ( O.c. bls. 230).
Svo þungbært, sem auður og vald yfirstéttanna
var fyrir alþýðuna, er undir þvi ctundi, — svo
mannspillandi var það fyrir einstaklinga yfirstéttar-
innar. Islendingasagnirnar af Halldóri Snorrasyni
og Snoglu-Halla andspænis Haraldi harðráða sýna
oss enn manndóm manna íslenzka ættasamfélags-
ins gagnvart voldugum drottnaranum. Og sigild er
hugleiðing yfirstéttarkonunnar spönsku í snilldar-
verki Hans Kirks „Þrællinn", sem er svo skylt Is-
lendingasögunum að eðli, — er hún ræðir um
Indíánonn „sinn", sem ekki lét kúgast:
„En ég hsf aldrei hitt mann fyrr. Það er afar
einkennilegt. Hann er úr heimsálfu, er við álitum
frumstæða, og hann er þræll minn. Mér var heim-
ilt að drepa hann, ég gat gert við hann, hvað sem
már sýndist. En ég, sem hef elskað valdið og að-
eins það, gat ekki náð valdi yfir honum. Núna,
þegor öllu er lokið, veit ég hve valdið er voðalegt.
Það drap það i mér, er hefði átt að lifa, það drap
hann og það drap okkur öll. Það eyðileggur allt
upphaflegt og ósvikið í okkur, allt það, er ætti
að veita okkur ánægju.“
Ég hef i bók minni „Ættasamfélag og rikisvald
i þjóðveldi Islendlnga" rætt þennan uppruna vorn
°3 óhrif hans á þjóð vora, menningu og sögu
°g skal því ekki frekar um þann þátt fjölyrða hér.
** Ónákvæm þýðing Bjarna frá Vogi á þessu var:
Ég er hluti af afli því, sem gjarnt á illverk, góðverk
sifellt ratar í.
157