Morgunblaðið - 10.09.2006, Qupperneq 38

íslenskar rætur
38 SUNNUDAGUR 10. SEPTEMBER 2006 MORGUNBLAÐIÐ
Y
firleitt má gera ráð fyrir
því að níu tíma flug taki
svolítið á fólk en Tom
Torlakson, öldunga-
deildarþingmaður á rík-
isþingi Kaliforníu í Bandaríkjunum,
sýnir engin merki þreytu eftir flug
frá San Francisco til Keflavíkur.
Þvert á móti er mikill kraftur í hon-
um, hann svífur um ganga Leifs-
stöðvar og það er sérstakt blik í
augum hans. „Það er undarleg til-
finning að vera á Íslandi í fyrsta
sinn,“ segir hann skömmu eftir
lendingu. „Ég finn þegar fyrir sér-
stökum tilfinningalegum tengslum.
Eftir að hafa flogið yfir miðin í ná-
grenni flugvallarins sé ég fyrir mér
fiskimiðin þar sem afi sótti sjóinn.“
Íslensk kennslumál áhugaverð
Sendinefnd frá ríkisþingi Kali-
forníu kom til landsins fyrir helgi og
verður í opinberri heimsókn á Ís-
landi í boði Alþingis fram á miðviku-
dag. Demókratinn Tom Torlakson,
þriðji æðsti maður ríkisþingsins á
eftir þingforseta og þingflokks-
formanni, fer fyrir nefndinni.
„Við höfum sérstakan áhuga á að
kynna okkur íslensk orkumál en
persónulegur áhugi minn beinist
sérstaklega að sjávarútvegsmálum.
Ástæðan er fyrst og fremst sú að ég
tengist sjómennsku. Afi var fiski-
maður á Vestfjörðum áður en hann
lagðist í siglingar á flutningaskipum
um heimsins höf og settist svo að í
San Francisco. Pabbi var kennari og
skólastjóri en vann líka fyrir sér
sem sjómaður í Kyrrahafinu og þeg-
ar ég var 15 til 17 ára unglingur fór
ég oft með honum á sjóinn.
Í þriðja lagi beinist áhugi okkar
allra að kennslumálum. Læsi á sér
langa hefð hér á landi og við viljum
kynna okkur hvernig fría kennslu-
kerfið og lestrarkennslan eru byggð
upp. Þar sem áhuginn fer saman
varðandi rannsóknir og fleira viljum
við koma á samskiptum milli Íslands
og Kaliforníu og í því sambandi má
nefna nemendaskipti á há-
skólastigi.“
Í stjórnmálum í 30 ár
Menntamál eru ofarlega í huga
Toms enda kennari að mennt og
reyndar var það kennslan sem dró
hann út í stjórnmálin fyrir 30 árum.
Frá 1976 til 1996 sinnti Tom sveit-
arstjórnarmálum en hann hefur ver-
ið þingmaður frá þeim tíma og þar
af öldungadeildarþingmaður frá
árinu 2000. Diana, kona hans, er
kennari, þau eiga tvær dætur og
búa í Antioch, á milli San Francisco
og Sacramento. Móðir hans,
Caterine Agnes Leary, er 82 ára en
faðir hans, Allenby Daniel Christian
Torlakson, féll frá 1995. Faðir
Allenbys var Karvel Helgi Kristján
Einarsson og er saga hans rakin í
hliðargrein hér á síðunni.
Vinnuþjarkur og ævintýri
Tom Torlakson segir að afi sinn
hafi oft talað um föðurland sitt og
faðir sinn hafi sagt sér margar sög-
ur af honum, ekki síst frá siglingaár-
unum.
Eins og fram kemur í hliðargrein-
inni rofnaði allt samband Karvels
við fjölskylduna á Íslandi skömmu
eftir að hann kom til Kaliforníu.
Hann var talinn af en Tom segir að
afi sinn hafi hætt við að fara með
nefndu flutningaskipi til Kína vegna
frétta um mikinn gullfund í Alaska
og þangað hafi hann farið. Næstu
árin hafi hann unnið við gullgröft í
og við Nome í Alaska. Hann og fé-
lagi hans hafi verið ánægðir með
fenginn hlut en eina nóttina hafi
nær öllu gulli þeirra verið stolið. Í
kjölfarið hafi hann fengið starf hjá
landhelgisgæslunni og fengið
bandarískan ríkisborgararétt.
Tom segir að hann hafi reynt að
kynnast afa sínum eftir megni og
meðal annars siglt til Alaska til að
setja sig í spor hans. „Afi var æv-
intýramaður og vinnuþjarkur. Hann
var mjög sterkur og ég man að þeg-
ar hann var á áttræðisaldri var hann
eins handsterkur og tvítugur strák-
ur. Hann og faðir minn kunnu vel
við sig á sjónum og mér fannst gam-
an að fylgja í fótspor þeirra en ég sá
sjómennskuna ekki sem atvinnu til
framtíðar.“
Karvel átti tvö börn, Allenby og
Joan Vivian. Allenby fór tvisvar til
Íslands og Vivian nokkrum sinnum.
Christopher, yngri bróðir Toms, fór
líka til Íslands og lærði málið. „Ég
hef heyrt svo mikið um þetta land
og nú hef ég loks fengið tækifæri til
að kynnast því,“ segir Tom og legg-
ur áherslu á að hann hafi tekið
hlaupaskóna með sér. „En þetta er
bara byrjunin, kynning. Ég kem aft-
ur.“
Krafturinn
kemur að
vestan
Morgunblaðið/Kristinn
Ákveðinn Tom Torlakson, öldungadeildarþingmaður á ríkisþingi Kaliforníu í Bandaríkjunum.
Vestfirðingurinn Karvel Helgi Kristján Einarsson fór
frá Íslandi fyrir rúmri öld og settist að í Bandaríkj-
unum en Alþingishátíðin 1930 tengdi hann aftur við
ættingjana á Íslandi. Steinþór Guðbjartsson hitti son-
arson hans, Tom Torlakson, öldungadeildarþingmann
á ríkisþingi Kaliforníu, sem er í fyrsta sinn á Íslandi,
og enn kemur Alþingi við sögu.
steinthor@mbl.is
KARVEL Helgi Kristján Einarsson, afi Toms
Torlaksons, er frá Skálavík ytri, skammt frá
Bolungarvík. Foreldrar hans voru Einar Elías
Þorláksson og Guðrún Jónína Ísleifsdóttir.
Systkini hans voru Bjarney Jóna, Þorlákur
Bjarni og Kristján Guðmundur. Karvel fæddist
18. september 1878 og féll frá 2. maí 1965. Sam-
kvæmt frásögn Guðrúnar Sigurgeirsdóttur,
sem hún hefur eftir Bjarneyju Jónu móður sinni
og Guðrúnu Jónínu ömmu sinni, réð Karvel sig
á vertíðarbát frá Hnífsdal 1897. Á næsta bæ var
vinnukona, Margrét, og einhvern daginn þegar
ekki gaf á sjó mönuðu félagar Karvels hann til
að biðja stúlkunnar sem og hann gerði. Í frá-
sögninni kemur ekki fram hvort þau hafi op-
inberað trúlofun sína en Tom Torlakson hefur
eftir föður sínum að þau hafi verið trúlofuð.
Sambandsslit
Öðru sinni gaf ekki á sjó og eyddu piltarnir
tímanum með því að skjóta úr verbúðunum út á
sjóinn og varð Karvel fyrir því að hitta æð-
arfugl. Æðarfuglinn var stranglega friðaður og
voru uppi tilkynningar frá sýslumanni þess efn-
is að hver sá sem gæti staðið annan að æðar-
fugladrápi fengi 10 krónur fyrir uppljóstrunina.
Á þessum tíma voru árslaun vinnukvenna um 30
til 40 krónur og þegar Margrét varð vör við að
skotið væri á fuglinn úr verbúðunum var henni
ljóst að hún gæti fengið margra mánaða laun
með því að tilkynna um verknaðinn. Hún vissi
ekki hver hafði drepið fuglinn en sagði hús-
bændum sínum frá því sem hún hafði séð og bað
um leyfi til þess að skreppa til Ísafjarðar. Valdi-
mar Björn Valdimarsson segir í bókinni Ef lið-
sinnt ég gæti eftir Valgeir Sigurðsson að for-
eldrar sínir hafi verið tregir til að leyfa henni að
fara enda grunað hvað undir hafi búið. Þau hafi
samt látið undan með því skilyrði að hún færi
ekki að skeggræða um æðarfugladráp. „Stelpa
lofar þessu, en með semingi þó. Þegar hún kem-
ur heim aftur, er hún auðvitað undir eins spurð
að því, hvort hún hafi nokkuð farið á fund sýslu-
manns. „Nei. En ég mætti honum á götu.“ Dag-
inn eftir mætti sýslumaður í Hnífsdal og komst
að hinu sanna. Karvel viðurkenndi verknaðinn,
greiddi sína sekt, sem rann óskert til Mar-
grétar, og sleit sambandinu við hana við það
sama. Að vertíðinni lokinni fór Karvel til
Ísafjarðar og réð sig sem kokk á einn af
„Árnapungum“ Árna Jónssonar. Einhverju
sinni drógu þeir upp lóðir annars báts og sagðist
eigandi þess báts ætla að kæra Árna og áhöfn
hans. Árni sá sér leik á borði og ráðlagði skip-
verjunum að fara utan með norsku skipi, sem
var á förum frá Ísafirði, því án þeirra yrði ekki
höfðað mál. Þeir gerðu það og Karvel kom aldr-
ei aftur til Íslands.
Undarlegur draumur
Næstu fjögur árin sigldi Karvel um Evrópu
og sendi fjölskyldunni bréf af og til. Það síðasta
kom 1902 frá Kaliforníu. Þá sagðist hann vera
að fara með flutningaskipi til Indlands og biður
þess vegna um að bréf til sín verði send til
sænsku ræðismannsskrifstofunnar í San Franc-
isco. Systir hans og móðir gerðu það en meira
en ári síðar fékk móðir Karvels öll bréfin end-
ursend í stóru umslagi með svörtum ramma.
Bréf frá sænska aðalræðismanninum fylgdi og
þar kom fram að flutningaskipið hefði farist
með manni og mús og Karvel kæmi ekki aftur.
Guðrún Jónína, móðir Karvels, dó 25. mars 1925
og skömmu síðar birtist hún Bjarneyju dóttur
sinni í draumi. „Ég skil ekkert í þessu, ég finn
Karvel hvergi,“ segir hún við hana í draumnum.
Endurfundir
Árið 1929 var greint frá því í bandarískum
blöðum að Íslendingar ætluðu að halda upp á
1000 ára afmæli Alþingis næsta ár. Fjölskylda
Karvels sá þetta og í kjölfarið bárust bréf og
myndir frá Karvel til móður sinnar og systkina
þar sem hann segir að eiginkona sín hafi þrýst á
sig að reyna að ná sambandi við fjölskylduna á
Íslandi. Bjarney skrifar þegar til baka og spyr
hvort hann sé að hugsa um að koma aftur heim
og hvers vegna hann hafi hætt að skrifa. Hann
svarar og segist ekki vera á heimleið enda sé
hann í hernum. Hann segist hafa fengið malaríu
og legið lengi veikur og þegar hann hafi komið
aftur til Kaliforníu hafi engin bréf verið til sín.
Því hafi hann haldið að hann væri öllum
gleymdur og hafi ákveðið að svara á sömu lund.
Margrét flutti til Danmerkur og starfaði sem
vinnukona og saumakona. Þaðan lá leið hennar
til Norður-Ameríku þar sem hún var í mörg ár.
Þegar hún kom þaðan aftur til Ísafjarðar segir
Guðrún Sigurgeirsdóttir að hún hafi sagt sér að
hún hafi leitað að Karvel vítt og breitt um Am-
eríku án árangurs. Á leiðinni til Íslands hafi hún
gist á hóteli í New York og um nóttina hafi sér
fundist eins og einhver hafi komið inn í her-
bergið. Þegar hún hafi vaknað um morguninn
hafi gólfið verið blautt. Hún hafi talið það merki
þess að andi Karvels hafi verið þar og hann hlyti
því að vera allur. Margrét giftist aldrei og telur
Guðrún að hún hafi alla tíð beðið eftir Karvel.
Guðrún og tvær systur hennar heimsóttu
Karvel 1954 og meðan á dvöl þeirra stóð sagðist
Karvel eiga mynd af móður sinni. Í næstu andrá
tekur hann riffil af veggnum og segir á íslensku:
„Ég skjóta æðarkollu.“ „Já,“ svarar Guðrún,
„og Margrét leitaði að þér um alla Ameríku.“
Hann spyr hvort hún sé enn á lífi. „Hún er dá-
in.“
Æðarkolludráp dró dilk á eftir sér