Morgunblaðið - 08.10.2006, Qupperneq 20

20 SUNNUDAGUR 8. OKTÓBER 2006 MORGUNBLAÐIÐ
U
ndanfarna tvo sunnu-
daga hefur Morgun-
blaðið leitað svara við
þeirri spurningu hvort
Ísland sé barnvænt
samfélag. Sumir vilja meina að börn
hafi sjaldan eða aldrei þjáðst af meiri
depurð og að ástæðurnar séu meðal
annars þær, að samfélagið þrýsti á
þau að fullorðnast fyrir aldur fram,
sem og stigmagnandi hraði og
streita, tímaleysi, versnandi andleg
og líkamleg næring, skortur á ótrufl-
uðum og skapandi leik, sem hvorki
útheimtir sjónvarp né tölvu, og tak-
mörkuð samvera með fjölskyldunni.
Aðstæður barnafólks á Norður-
löndum koma nokkuð við sögu í um-
ræðunni um það hvernig er að vaxa
úr grasi í nútímanum. Baldur Krist-
jánsson, dósent í þroskasálfræði og
uppeldisgreinum við Kennaraháskóla
Íslands, spyr í kafla sem hann skrifar
í nýútkominni sýnisbók um norræna
barnæsku, Nordic Childhoods and
Early Education, hvernig það sé fyrir
ung börn að alast upp á Norður-
löndunum og á Íslandi. Þar beinir
hann sjónum að því sem hann kallar
„norræna barnamiðun“ í samfélögum
Norðurlanda annars vegar og hins
vegar að norræna velferðarkerfinu.
Fram kemur að málefni tengd börn-
um hafa lengi verið sérlega útbreidd í
félagslegri og pólitískri umræðu á
Norðurlöndum og Baldur veltir því
meðal annars fyrir sér hvort barnið
sem slíkt sé miðpunktur í félagslegri
og pólitískri umræðu eða í velferðar-
kerfinu hér á landi líka.
„Varla, ef marka má fyrirliggjandi
rannsóknir. Ísland sker sig greini-
lega úr hinum Norðurlöndunum þeg-
ar miðað er við hlutfall útgjalda af
þjóðarframleiðslu sem varið er til
barna. Árin 1996 – 1997 var það
2,35% af vergri þjóðarframleiðslu,
sem er 60% af því sem varið er á hin-
um Norðurlöndunum, þar sem hlut-
fallið er 3,53 – 3,91%, hæst í Finn-
landi,“ segir hann.
Eitt dæmi um norræna barna-
miðun í opinberu og daglegu lífi er
stofnun embættis umboðsmanns
barna, segir Baldur, en það var sett á
fót í Noregi árið 1981 og á hinum
Norðurlöndunum, að Finnlandi und-
anskildu, um miðjan tíunda áratug-
inn. Umboðsmaður barna tók til
starfa á Íslandi árið 1995, en Sigrún
Júlíusdóttir prófessor í félagsráðgjöf
benti á það í Fjölskyldur við alda-
hvörf árið 2001, að ekki hafi verið til
formleg stefna í málefnum barna og
unglinga á Íslandi fyrr en eftir árið
1997.
Lýst eftir stefnu
Jóhanna Sigurðardóttir alþingis-
maður vakti líka athygli á því í að-
sendri grein hér í Morgunblaðinu í
apríl síðastliðnum, að ríkisstjórninni
hafi verið falið árið 2001 að undirbúa
heildstæða stefnu í málefnum barna
og unglinga. Á grundvelli stefnumót-
unarinnar átti svo að gera fimm ára
framkvæmda- og aðgerðaráætlun
sem leggja átti fyrir Alþingi til stað-
festingar eigi síðar en á haustþingi
árið 2002. „Heildarstefnumótun og
framkvæmdaáætlun í málefnum
barna og unglinga hefur verið í gildi í
áratugi hjá hinum Norðurlandaþjóð-
unum og umboðsmaður barna hefur
árlega í á annan áratug kallað eftir
slíkri stefnumótun hér á landi, en án
árangurs,“ segir hún.
Fjögur ár tók að vinna skýrslu sem
lögð var fyrir Aþingi fyrir einu ári
síðan og segir Jóhanna, að í henni
hafi verið að finna upplýsingar um
„mikla brotalöm í málefnum barna og
unglinga hér á landi, en þessum hópi
tilheyra um 80 þúsund landsmenn“.
Og hún heldur áfram: „Gagnrýni er
mikil í skýrslunni á óskilvirkni kerf-
isins og að alla heildarsýn vanti í
málaflokknum og skortur sé á sam-
hæfingu og pólitískri stefnumótun.
Kallað er einnig eftir endurskoðun á
verkaskiptingu milli ráðuneyta og
stofnana, sem sé orðin úrelt óskýr og
óhagkvæm. Miklum agnúum er líka
lýst á bóta- og velferðarkerfinu varð-
andi hag barna, m.a. að bætur vel-
ferðarkerfisins séu svo naumt
skammtaðar að þær hrökkvi ekki fyr-
ir lágmarksframfærslukostnaði – og
skorti þar mikið á … Sérstaklega er
nefnt að úrbóta sé þörf í málefnum
fátækra barna, nýbúa, barna með
geðraskanir og barna og ungmenna í
vímuefnavanda,“ segir Jóhanna.
Við þetta má bæta, að í skýrslu
umboðsmanns barna fyrir árið 2005,
sem var að koma út, er enn kallað eft-
ir þessu og forsætisráðherra hvattur
til þess að „leggja hið fyrsta fram
heildstæða stefnu í málefnum barna
og unglinga“.
Reiðhallir eða BUGL?
Eggert Hauksson viðskiptafræð-
ingur skrifaði aðsenda grein í Morg-
unblaðið fyrir tæpum tveimur vikum
síðan og gerir að umfjöllunarefni leið-
ara blaðsins um fjárskort og að-
stöðuleysi, sem háð hefur starfsemi
barna- og unglingageðdeildar Land-
spítalans árum saman. Leiðarahöf-
undur spyr meðal annars: „Hvers
vegna gengur svona hægt að koma til
móts við þarfir þessa hóps? … Er það
vegna þess, að þessi börn og ungling-
ar eru meðal þeirra smæstu í þessu
þjóðfélagi, sem ekkert eiga undir
sér? Væri ekki þeim mun meiri
ástæða til að sinna þeim eins og þau
verðskulda?“ Og Eggert svarar: „Er
svarið við spurningu leiðarahöfundar
Morgunblaðsins að einhverju leyti að
finna í frétt á baksíðu blaðsins sama
dag? Þar segir í fyrirsögn: „330 millj-
Morgunblaðið/Brynjar Gauti
Einmana Mörg börn finna fyrir einmanaleika, því fullorðna fólkið virðist gleyma að taka tillit til þeirra.
Bernskan á vogarskálum
Í HNOTSKURN
»Heildarstefnumótun ogframkvæmdaáætlun í mál-
efnum barna og unglinga
vantar hér, en hefur verið til á
Norðurlöndum í áratugi.
» Samfélagið leggur mikið ásig til þess að vernda börn
gegn líkamlegum skaða, en
virðist hafa misst sjónar á til-
finningalegum og félagslegum
þörfum.
» Í brennidepli eru sífellthraðari taktur í samfélag-
inu og í mannlegum sam-
skiptum, og að því er virðist
skefjalaus neyslu- og efn-
ishyggja.
Svo virðist sem tilfinn-
ingaleg vanræksla
barna fari vaxandi, seg-
ir félagsráðgjafi með 20 ára reynslu í sínu fagi. Hún
segir líka að fullorðna fólkið virðist svo upptekið af
sjálfu sér, að börnin vilja gleymast, skrifar Helga
Kristín Einarsdóttir í þriðju og síðustu umfjöllun
Morgunblaðsins um barnið í samfélagi nútímans.
Annar viðmælandi ber saman uppvaxtarskilyrði á Ís-
landi og á hinum Norðurlöndunum og segir að barnið
sé ekki jafn mikill miðpunktur í samfélaginu hér og
hefð er fyrir annars staðar í Skandinavíu.
Er Ísland barnvænt
samfélag? Grein III