Morgunblaðið - 08.10.2006, Blaðsíða 45

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 8. OKTÓBER 2006 45
átt að taka í almennri atkvæðagreiðslu. Það er í
raun stórlega ámælisvert, hvað Orkuveita Reykja-
víkur hefur gætt þess vandlega að segja sem
minnst um það hvað í vændum væri en nú blasir
það við. Hér með skal fólk hvatt til þess að taka sér
ferð á hendur og kynna sér vegsummerki.
Skagfirðingar eiga að ganga á undan með góðu
fordæmi og láta íbúa sveitarfélagsins taka ákvörð-
un um virkjun eða ekki virkjun. Það er engin
ástæða fyrir sveitarstjórn eða stjórnmálaflokka að
forðast almennar atkvæðagreiðslur um slík deilu-
mál. Sú aðferð er sú eina, sem dugir til þess að
koma í veg fyrir áframhaldandi „bardaga“ hér og
þar um landið. Og við þann dómara er ekki hægt að
deila. Ákvörðun almennings í opinni og leynilegri
atkvæðagreiðslu er endanleg ákvörðun.
Hið sama má segja um álver við Húsavík og jarð-
varmavirkjun á Þeistareykjum. Þar eiga íbúarnir
að taka þessar ákvarðanir sjálfir í almennri at-
kvæðagreiðslu. Og þurfa þá ekki að hafa of miklar
áhyggjur af því að íbúar í „101 Reykjavík“ hafi þar
mikil afskipti af málum en til þeirra er gjarnan vís-
að í umræðum landsbyggðarfólks um þessi mál.
Þótt þeir hinir sömu muni vafalaust segja að slíkar
ákvarðanir eigi að bera undir þjóðina alla. En er
það svo? Er einhver ástæða til að aðrir greiði at-
kvæði um virkjun í Skagafirði en Skagfirðingar
sjálfir? Er einhver ástæða til að aðrir taki þátt í
ákvörðun um stækkun álvers í Straumsvík en
Hafnfirðingar sjálfir? Og svo mætti lengi telja.
Að vísu má segja, að það geti verið nokkuð langt
gengið að efna til þjóðaratkvæðis um hrafntinn-
umálið. En það er ekki óeðlilegt að gera þá kröfu að
upplýst sé um slík áform með góðum fyrirvara,
þannig að umræður geti farið fram og rök flutt með
og á móti.
Við þurfum að komast út úr bardagahugsunar-
hættinum.
Beint og opið lýðræði
Þ
að er kominn tími til að forystumenn
þjóðarinnar, sem sitja á Alþingi og í
ríkisstjórn, taki frumkvæði um að
koma meðferð stórra ágreiningsmála í
nýjan og skynsamlegri farveg. Það
verða allir þreyttir á endalausum deil-
um um hvort sem er Kárahnjúkavirkjun, hrafn-
tinnu eða virkjun í Skagafirði. Eina leiðin er leið
hins opna og beina lýðræðis.
Morgunblaðið hefur í bráðum tíu ár barizt fyrir
því að við Íslendingar tökum upp þann hátt að
ákvarðanir í stærri málum verði teknar í atkvæða-
greiðslu, hvort sem er innan sveitarfélaga eða á
landsvísu. Í maímánuði 1997 keypti Morgunblaðið
birtingarrétt á sérblaði, sem fylgt hafði brezka
tímaritinu Economist u.þ.b. hálfu ári áður, þar sem
hvatt var til þess að þróun lýðræðisins, sem að mati
tímaritsins hafði stöðvazt vegna tveggja heims-
styrjalda á 20. öldinni, yrði haldið áfram og stefnt
yrði að því að koma á lýðræði 21. aldarinnar. Meg-
inrök tímaritsins fyrir því, að almenningur ætti að
taka ákvarðanir í stórum málum voru þau, að hinn
almenni borgari væri nú jafn vel menntaður, jafn
vel upplýstur og hefði í stórum dráttum aðgang að
öllum sömu upplýsingum og kjörnir fulltrúar þjóð-
anna á þingum eða sveitarstjórnum.
Þegar þetta hefur verið sagt blasir við að það er
rétt. Undirtektir við þessar hugmyndir voru fram-
an af daufar en fyrir nokkrum árum lýsti Samfylk-
ingin, sem þá var undir forystu Össurar Skarphéð-
inssonar, stuðningi við þessar hugmyndir og síðan
koma að því að einstakir forystumenn í Sjálfstæð-
isflokki tóku undir og má þar sérstaklega nefna
Björn Bjarnason dómsmálaráðherra og Hönnu
Birnu Kristjánsdóttur borgarfulltrúa.
Nú er tímabært að þeir stjórnmálamenn, sem
styðja þessar hugmyndir, fylgi þeim eftir á Alþingi.
Æskilegt er að um hið beina og opna lýðræði verði
sett sérstök löggjöf, þótt auðvitað sé það svo, að
hvert sveitarfélag fyrir sig og ríkisstjórn og Al-
þingi á landsvísu geti tekið ákvarðanir um at-
kvæðagreiðslu um einstök mál án sérstakrar lög-
gjafar. En það mundi styrkja þessa þróun, ef sett
yrði sérstök löggjöf um málið og leikreglur þannig
markaðar og yrðu skýrar.
Það er engin ástæða fyrir stjórnmálamennina að
tregðast við. Þeir eiga að vera fegnir. Þeir lenda
aftur og aftur á milli steins og sleggju í einstökum
málum. Og þar að auki er augljóst að þjóð-
félagsþróunin hefur orðið með þeim hætti að það
steðja vissar hættur að lýðræðinu. Fulltrúar í
sveitarstjórnum eiga í vök að verjast vegna ágangs
öflugra byggingarfélaga og verktaka, sem reyna að
hafa áhrif á ákvarðanir sveitarstjórna eins og þeir
mögulega geta og beita til þess margvíslegum ráð-
um. Ef grundvallarákvarðanir í skipulagsmálum
væru teknar í almennum atkvæðagreiðslum í sveit-
arfélögum væru fulltrúar í sveitarstjórnum lausir
úr þeim snörum.
Kostnaður við prófkjörin veldur því líka að ein-
stakir fulltrúar á þingi eða í sveitarstjórnum geta
freistast til að taka við fjárhagsstuðningi frá stór-
fyrirtækjum, sem telja sig þá geta komið sjónar-
miðum sínum á framfæri við þá með auðveldari
hætti en ella.
Umræðurnar um Kárahnjúkavirkjun hafa verið
með þeim hætti að forráðamenn Landsvirkjunar
rífa hár sitt á nánast degi hverjum vegna þess, að
þeim þykja andstæðingar virkjunarinnar hvað eft-
ir annað fara rangt með staðreyndir. Er lónið við
Kárahnjúka jafnstórt Hvalfirði eða helmingi
minna? Helmingi minna segja Landsvirkjunar-
menn og varla erfitt að sannreyna hver sannleik-
urinn er í málinu!
Það væri kannski ástæða til að gefa út Hvíta bók
um málið, þar sem farið yrði ofan í allar staðhæf-
ingar sem fram hafa verið settar og staðreyndir
málsins lagðar fram. Það væri fróðlegt að sjá,
hvernig talsmenn öndverðra sjónarmiða kæmu út
úr slíkum samanburði.
Það er orðið aðkallandi að þjóðarforystan taki
forystu og höggvi á hnútinn. Það getur enginn ver-
ið andvígur því, að fólkið sjálft taki ákvörðun. Ómar
Ragnarsson yrði áreiðanlega feginn ef hann teldi
sig ekki þurfa að hefjast handa í Skagafirði, af
þeirri einföldu ástæðu að tekin hefði verið ákvörð-
un um að fólkið sjálft í Skagafirði tæki ákvörðun.
Hvorki hann né aðrir gætu gert nokkrar athuga-
semdir við það.
Þótt Vinstri grænir hafi lítið látið til sín heyra
um hið beina og opna lýðræði hlýtur þó hugmyndin
sem slík að falla vel að þeirra hugmyndafræði. Af
hverju lýsa þeir ekki stuðningi við beint og opið
lýðræði? Ákvörðun af þessu tagi á þessum vetri
mundi líka draga úr áhuga náttúruverndarsinna á
sjálfstæðu framboði, sem er sú martröð, sem sækir
að Vinstri grænum, sem gera sér glögga grein fyrir
að enginn hinna hefðbundnu stjórnmálaflokka
mundi tapa meira á slíku framboði en þeir.
Tími hins opna og beina lýðræðis er kominn á Ís-
landi. Þjóðfélagsþróunin og almennar umræður
beinlínis kalla á að línur verði lagðar og formlegar
ákvarðanir teknar um þessa málsmeðferð í erfiðum
ágreiningsmálum. Allt er þetta í anda þessa lýð-
ræðislega þjóðfélags, sem við viljum byggja upp.
Er eftir einhverju að bíða?
»Eftir þá reynslu sem við höfum fengið af deilunum umKárahnjúkavirkjun er ekkert vit í að taka frekari ákvarð-
anir um virkjanir og aðrar stórframkvæmdir án þess að þjóðin
sjálf taki þær ákvarðanir í beinni kosningu.
rbréf
Morgunblaðið/Eyþór