Morgunblaðið - 25.11.2007, Qupperneq 40

40 SUNNUDAGUR 25. NÓVEMBER 2007 MORGUNBLAÐIÐ
LOFTSLAGSBREYTINGAR
OG TÆKIFÆRI
Umhverfismál eru í brennideplium þessar mundir og það ekkiað ástæðulausu. Fyrir viku
sendi vísindanefnd Sameinuðu þjóð-
anna um loftslagsbreytingar frá sér
lokaskýrslu sína þar sem fram kemur
að ekki fari á milli mála að þær séu af
mannavöldum og brýnt sé að bregðast
tafarlaust við. Verði ekkert að gert
geti afleiðingarnar hins vegar orðið
hrikalegar. Ábyrgðin á umhverfismál-
um liggur hjá hverjum og einum,
stjórnvöldum, fyrirtækjum og ein-
staklingum. Það er hins vegar að koma
æ betur í ljós að rangt er að líta á þörf-
ina á að draga úr mengun og útblæstri
og bæta umgengni um umhverfið sem
kvöð. Hún felur einnig í sér tækifæri
og má færa að því rök að þeir, sem ekki
hugsi á þann hátt, muni á endanum
sitja eftir.
Fjallað hefur verið um loftslags-
breytingar og umhverfismálin í Morg-
unblaðinu undanfarnar sex vikur og í
blaðinu í dag birtist síðasti hluti út-
tektar Bergþóru Njálu Guðmunds-
dóttur og Orra Páls Ormarssonar. Í
greinaflokknum hefur verið fjallað um
þessi mál í víðu samhengi, en með það
að leiðarljósi hvernig einstaklingurinn
geti brugðist við og orðið vistvænn í
verki. Þetta hefur verið gert með því
að segja þroskasögu fjölskyldu, sem
einn góðan veðurdag ákveður að bæta
ráð sitt. Í greinunum hefur meðal ann-
ars verið sýnt hvernig draga má úr só-
un í innkaupum og leggja áherslu á að
kaupa vistvænar vörur, hvaða vist-
vænar leiðir er hægt að fara þegar ráð-
ist skal í framkvæmdir og hvernig taka
má sér tak í samgöngumálum, hvort
sem það er með því að leggja bílnum og
hjóla, ganga eða nota almenningssam-
göngur, eða með því að kaupa sér
minni og visthæfari bíl – bílar verða
víst seint vistvænir.
Í greinunum hefur komið í ljós að nú
þegar eiga neytendur ýmissa kosta völ
vilji þeir gerast vistvænir, en betur má
ef duga skal. Samtakamáttur neyt-
enda er mikill, en stærsti neytandinn á
markaðnum er hins vegar hið opin-
bera. Ríki og sveitarfélög geta með því
að leggja áherslu á vistvæn innkaup á
allt frá hreinlætisvörum til farartækja
haft gríðarleg áhrif á framleiðendur
og seljendur, sem myndu skila sér til
neytenda í auknu úrvali á umhverfis-
vænum vörum. Þeir, sem vilja kaupa
bíla, sem ganga fyrir visthæfu elds-
neyti, hugsa sig nú um tvisvar vegna
þess að eldsneytið fæst aðeins á örfá-
um stöðum. Ef ríki og sveitarfélög
hæfu stórfelld innkaup á visthæfum
bílum er ljóst að eldsneytisstöðvum
myndi fjölga og þá hyrfi sá þröskuld-
ur.
Viðtekin viðhorf eru að það muni
kosta gerbreytingar á lífsháttum að
taka tillit til umhverfisins af þeirri ein-
földu ástæðu að neyslan snúist um að
ganga á náttúruna. Annað segir Birna
Helgadóttir, umhverfisfræðingur hjá
fyrirtækinu Alta, í loftslagsgreininni í
Morgunblaðinu í dag: „Ég myndi segja
að loftslagsbreytingarnar væru eitt
stórt tækifæri fyrir fyrirtæki, almenn-
ing og hið opinbera, bæði á Íslandi og
annars staðar. Allir geta orðið sigur-
vegarar ef við höldum rétt á spöðun-
um,“ segir hún.
Samningar um það hvað skuli taka
við af Kýótó-bókuninni hefjast í Balí
eftir nokkra daga. Mikilvægt er að þar
verði allir með og að samkomulag náist
um aðgerðir. „Ísland er eitt af ríkustu
löndum heims – sem betur fer – og við
búum við aðstæður sem flesta dreymir
um að búa við,“ segir Þórunn Svein-
bjarnardóttir umhverfisráðherra í
Morgunblaðinu í dag. „Það blasir við
að við munum þrýsta á um að aðrir axli
sína ábyrgð, ekki síst Bandaríkin, sem
tilheyra ríka hópnum. Þurfum við þá
ekki að gera það sjálf líka?“ Kannski
er kominn tími til að átta sig á því að
sérhagsmunir verða best tryggðir með
því að tryggja hagsmuni heildarinnar.
S
igurður Pétur Björnsson, fyrrverandi
bankaútibússtjóri á Húsavík, andað-
ist 13. nóvember sl. og verður jarð-
settur frá Húsavíkurkirkju í dag,
laugardag. Sigurður Pétur eða Silli,
eins og hann kaus að láta kalla sig,
átti samleið með Morgunblaðinu í 70 ár og eru fá
eða engin dæmi um slíkt. Silli var ráðinn fréttarit-
ari Morgunblaðsins árið 1937, þá tæplega tvítug-
ur að aldri, og var á fréttaritaraskrá til dauða-
dags. Má hiklaust líta á hann sem samnefnara
fyrir þá traustu sveit manna og kvenna um allt
land, sem verið hafa fréttaritarar blaðsins í langri
sögu þess.
Vilhjálmur Finsen, fyrsti ritstjóri Morgun-
blaðsins, lagði áherslu á að afla frétta sem víðast
að. Sumarið 1918 sendi hann Árna Óla blaðamann
í hringferð umhverfis landið með strandferða-
skipinu „Sterling“ til að útvega blaðinu fréttarit-
ara og útsölumenn sem víðast. Réð Árni Óla 20
nýja fréttaritara í þeirri ferð. Árni lýsir ferðinni í
bók sinni „Erill og ferill blaðamanns“ og þar kem-
ur m.a. fram að ferðin var sumarfríið hans þetta
árið! Svo fáir unnu á ritstjórninni að ekki voru tök
á að veita Árna Óla frí með öðrum hætti. Ekki
kemur fram í bókinni hvort „Sterling“ kom við á
Kópaskeri þetta sumar, en þar bjó Silli, tæplega
ársgamall. Hann og Árni Óla voru því sveitungar.
Árið 1924 varð Valtýr Stefánsson ritstjóri
Morgunblaðsins og gegndi hann starfinu til 1963.
Valtýr lagði alveg sérstaka áherslu á að blaðið
hefði öflugt net fréttaritara um land allt enda
varð það að standa undir nafnbótinni „blað allra
landsmanna“. Það var einmitt Valtýr, sem réð
Silla sem fréttaritara á Húsavík árið 1937. Í ævi-
sögu Valtýs, sem Jakob F. Ásgeirsson skráði,
kemur vel fram hve mikla áherslu Valtýr lagði á
starf fréttaritarans. Í bókinni er birt bréf sem
Valtýr sendi fréttariturum blaðsins og var eins
konar hraðnámskeið í fréttamennsku. Má af bréf-
inu ráða, að hann hafi gert síst minni kröfur til
þeirra en blaðamannanna sjálfra.
Segja má að kjarninn í bréfi Valtýs hafi verið
þessi orð: „Gott fréttablað þarf að vera sem augu
og eyru þjóðarinnar. Það þarf að birta sem
gleggst yfirlit yfir allt sem er að gerast í landinu
og fréttnæmt þykir og máli skiftir. En til þess að
svo geti orðið þarf ritstjórn blaðsins að geta reitt
sig á fréttaritara sína um land allt, en fréttarit-
ararnir þurfa jafnframt að vita að ritstjórn blaðs-
ins beri til þeirra fullt traust. Eftir þeirri reglu
eru fréttaritarar blaðsins valdir.“ Sigurður Pétur
Björnsson vissi að hann naut fyllsta trausts rit-
stjórnar Morgunblaðsins alla tíð.
Enginn hefur tölu á þeim fréttum sem Silli
sendi Morgunblaðinu á sínum langa ferli sem
fréttaritari. Í fróðlegu samtali sem Helgi Bjarna-
son blaðamaður tók við Silla og birtist hér í
blaðinu á sjötugsafmæli hans, 1. nóvember 1987,
nefnir hann tvær eftirminnilegar fréttir.
Fyrra atvikið var 16. júní 1943 þegar Súðin
varð fyrir árás Þjóðverja djúpt út af Skjálfanda.
Lét Silli Morgunblaðið vita af árásinni. Hann var
síðan beðinn að mynda Súðina þegar hún kom að
landi og eru það einu myndirnar sem til eru af
þessum atburði.
Hin fréttin er hið landsfræga aprílgabb sem
Silli sendi Morgunblaðinu 1960. Var fréttin um
risalax (88pund), sem átti að hafa veiðst við
Grímsey. Stækkaði hann upp mynd af laxi svo
ekki varð betur séð en sjómaður héldi á risalaxi.
Þetta aprílgabb heppnaðist svo vel að það rataði
inn í bókina Öldina okkar athugasemdalaust eins
og heilagur sannleikur!
Að leiðarlokum þakkar ritstjórn Morgunblaðs-
ins Silla vel unnin störf í þágu blaðsins í 70 ár af
þeim 94 árum, sem Morgunblaðið hefur komið út,
og mikla og trausta vináttu alla tíð.
Þáttaskil á hlutabréfamarkaði
Þ
egar horft verður til baka eftir
nokkur ár er ekki ólíklegt að liðin
vika verði talin marka þáttaskil í
þróun hlutabréfamarkaðarins á Ís-
landi. Síðustu daga hefur margt
gerzt á skömmum tíma.
Í fyrsta lagi þarf enginn að efast um lengur að
hlutabréfamarkaðurinn hér hreyfist í takt við
slíka markaði í öðrum löndum. Snemma morguns
er hægt að horfa til markaðanna í Asíu og sjá
hvað þar hefur gerzt um nóttina og síðan til byrj-
unar á mörkuðunum á Norðurlöndum og annars
staðar í Evrópu til þess að hafa einhverja hug-
mynd um hvað muni gerast hér. Lok markaða í
Bandaríkjunum að kvöldi íslenzks tíma hafa svo
mikil áhrif á það, sem gerist í Asíu nóttina á eftir.
Þessi hringrás er nokkuð ljós, þótt auðvitað geti
verið frávik varðandi einstök fyrirtæki, en meg-
inlínan er nokkuð skýr. Þeir tímar eru liðnir, þeg-
ar hlutabréfamarkaðurinn hér virtist ekki í
nokkru samhengi við það, sem annars staðar
gerðist.
Í hinni miklu útrás íslenzkra fyrirtækja til ann-
arra landa á fyrstu árum 21. aldarinnar hefur
gjarnan verið talað á þann veg að með því væri
fleiri stoðum skotið undir afkomu þjóðarbúskapar
okkar og það er rétt. En því fylgir einnig að nið-
ursveiflna í öðrum löndum gætir hér og það er að
gerast nú. Auðvitað hefur það alltaf verið svo, að
efnahagsleg afkoma okkar hefur byggzt að hluta
til á því, sem gerist í helztu viðskiptalöndum okk-
ar. Það gerist bara með öðrum hætti nú en áður.
Fyrir fjörutíu árum varð kreppa á Íslandi, þegar
verð á frystri fiskblokk féll á Bandaríkjamarkaði.
Nú er það ekki fiskblokkin, sem er að hrjá okkur,
heldur húsnæðislán í Bandaríkjunum, sem ekki
hefur verið vandað nægilega vel til og hafa nú
áhrif um allan heim. Íslenzku bankarnir hafa bent
á, að afkoma þeirra sé ekki lengur háð þróun
mála hér heima. Það er líka rétt en um leið er
ljóst að niðursveifla í öðrum löndum hefur þar
með áhrif á afkomu þeirra ekki síður en upp-
sveifla.
Í öðru lagi eru margir þeirra, sem stundað hafa
viðskipti með hlutabréf hér og annars staðar, að
upplifa það, sem fróðir menn um þannan markað
hafa lengi sagt, að það, sem fer upp, getur líka
farið niður. Þeir, sem hafa stundað viðskipti á
hlutabréfamörkuðum með lántökum, og þeir eru
margir, bæði smáir og stórir, hafa síðustu daga
upplifað svonefnd veðköll (margin calls á ensku)
en þá er átt við að bankinn hringir og óskar eftir
auknum tryggingum vegna þess, að veðin, sem
fyrir voru, hafa rýrnað vegna lækkunar á verði
hlutabréfa. Geti viðskiptavinurinn ekki staðið við
það að koma með auknar tryggingar eru bréfin
seld. Ef mikið af hlutabréfum er selt með þessum
hætti getur framboð þeirra orðið meira en eft-
irspurn og verðið lækkar enn frekar og veðköll-
unum fjölgar. Þá selja bankarnir gjarnan fyrst
hlutabréf í þeim fyrirtækjum, sem auðveldast er
að selja hlutabréf í, sem skýrir lækkun á bréfum
sumra fyrirtækja í Kauphöll Íslands síðustu daga.
Athyglin síðustu daga hefur ekki sízt beinzt að
félögum á borð við FL Group og Exista, sem eru
mjög sambærileg félög og í raun eins konar hluta-
bréfasjóðir. Erlend fyrirtæki, sem þessi félög
eiga hluti í, hafa lækkað í verði og þá liggur í aug-
um uppi, að verð hlutabréfa í þessum félögum
sjálfum hlýtur að fylgja í kjölfarið. Staða þeirra
hlýtur að byggjast á því hve mikið bolmagn þau
hafa til þess að standa af sér þessa niðursveiflu í
verði hlutabréfanna í þeirra eigu.
Allt er þetta þekkt í öðrum löndum en kannski í
fyrsta sinn, sem við erum að upplifa þetta í ein-
hverri alvöru hér. Þegar hlutabréfabólan varð til
hér undir lok síðustu aldar, sem sprakk svo í loft
upp með látum um aldamótin, furðuðu margir sig
á verðlagningu nýrra fyrirtækja, sem höfðu í
raun lítið á bak við sig annað en væntingar. Þegar
gamlir menn spurðu af skilningsleysi á þeim tíma
hvað gæti valdið svo hárri verðlagningu á slíkum
fyrirtækjum var þeim klappað á öxlina og sagt að
þetta byggðist á væntingum. Sem svo urðu að
engu.
Í kjölfar þróunar síðustu daga, vikna og mán-
aða má búast við að mat manna hér á framvindu á
hlutabréfamarkaðnum verði mun raunsærra en
verið hefur. Hinn þekkti bandaríski fjárfestir,
Warren Buffet, hefur sett sjálfum sér skýra
reglu, sem er einföld og auðskiljanleg: Kaupið
þegar verðið er lágt. Seljið þegar verðið er hátt.
Í þriðja lagi er nokkuð ljóst að áhrif verðþróun-
ar á íslenzka hlutabréfamarkaðnum eru þau, að
íslenzku milljarðamæringunum hefur fækkað
mjög, alla vega í bili, og er þá átt við millj-
arðamæringa bæði í eiginlegri og óeiginlegri
merkingu.
Hækkun á verði hlutabréfa á pappírnum skap-
aði um skeið mikil verðmæti, sem fólk hefur notað
til þess að bæta lífskjör sín, kaupa betri hús og
betri bíla, farið oftar til útlanda o.s.frv. Hækkun á
fasteignaverði hefur haft sömu áhrif. Fasteigna-
eigendur hafa tekið lán út á verðhækkun fast-
eigna sinna og notið betri lífskjara af þeim sök-
um.
Sú verðmætaaukning, sem orðið hefur á hluta-
bréfamarkaðnum hér á þessu ári, hefur nánast
gufað upp. Pappírshagnaðurinn hefur í sumum
tilvikum orðið að engu. Afleiðingarnar verða
margvíslegar, ekki bara fyrir umsvifamestu leik-
endur á þessu sviði, heldur líka einstaklinga, sem
hafa haft minni umsvif en hafa engu að síður ver-
ið þátttakendur á markaðnum.
Eins og bent var á í fréttaskýringu á forsíðu
Morgunblaðsins í gær, föstudag, hafa lífeyrissjóð-
irnir fjárfest á hlutabréfamarkaðnum hér og
sjálfsagt í útlöndum einnig. Niðursveifla á mark-
aðnum hefur auðvitað áhrif á ávöxtun á fjármagni
lífeyrissjóðanna og þar með á þann lífeyri, sem
Laugardagur 24. nóvember
Reykjavíkur
27. nóvember 1977: „Yfirlýs-
ingar þær, sem Geir Hall-
grímsson forsætisráðherra
gaf í sjónvarpsþætti í fyrra-
kvöld hafa vakið mikla og
verðskuldaða athygli. For-
sætisráðherra ítrekaði í
þeim þætti og í ræðu á fundi
flokksráðs Sjálfstæð-
isflokksins í fyrradag, af-
dráttarlausa andstöðu sína
við hugmyndir um að taka
leigugjald af varnarliðinu á
Keflavíkurflugvelli. „Ég vil
ekki setja verðmiða á Ís-
land,“ sagði ráðherrann og
bætti því við, að Íslendingar
ættu að gegna skyldum sín-
um í samfélagi frjálsra
þjóða. Aðspurður um það,
hvort þetta þýddi ekki, að
hann væri í andstöðu við
rúmlega 7000 kjósendur
Sjálfstæðisflokksins í
Reykjavík, sem í skoð-
anakönnun hefðu lýst stuðn-
ingi við fjárframlög varn-
arliðsins til þjóðvegagerðar,
sagði Geir Hallgrímsson, að
spurningin og þar af leiðandi
svörin gæfu alls ekki rétta
mynd af afstöðu fólks til
þessa máls en jafnframt
sagði forsætisráðherra, að ef
einhverjir kjósendur Sjálf-
stæðisflokksins í Reykjavík
ætluðust til þess, að hann
berðist fyrir þeim hug-
myndum að taka leigugjald
af varnarliðinu, hvetti hann
þá sömu kjósendur til þess
að strika sig út af framboðs-
listanum við kosningar
næsta vor, því að fyrir slík-
um hugmyndum mundi hann
ekki berjast.“
. . . . . . . . . .
29. nóvember 1987: „Við
myndun nýrra ríkisstjórna
nú verða ekki jafn skýr
þáttaskil og þegar viðreisn-
arstjórnin var mynduð í lok
sjöunda áratugarins og tók
markvissa stefnu frá haf-
tabúskapnum í innflutnings-
versluninni. Síðan hefur
engri ríkisstjórn dottið í hug
að velja hafta- og ríkisfor-
sjárkostinn að nýju. Að vísu
sáust þess merki, þegar
vinstri stjórnin var mynduð
1971, eftir viðreisnarárin, að
enn höfðu menn í þeim
flokkum trú á áætlanagerð
og opinberri forsjá í at-
vinnumálum.“
. . . . . . . . . .
30. nóvember 1997: „Mar-
grét Pála, sem er handhafi
jafnréttisviðurkenningar
Jafnréttisráðs í ár, hefur
tekið upp athyglisverða upp-
eldisstefnu, sem stefnir að
því að leyfa sterkum hliðum
hvors kyns um sig að njóta
sín í skólanum, en jafnframt
að styrkja veiku hliðarnar.
Þetta er gert með því að
kenna drengjum og stúlkum
hvorum í sínu lagi að hluta
til. Margrét Pála segir að
ella æfi drengirnir sig í að
verða einstaklingar og séu
sviptir þjálfun í félagshæfni,
en stelpurnar einoki túlkun
tilfinninga og góða hegðun
en fái ekki að njóta sín sem
einstaklingar.“
Úr gömlum l e iðurum
Einar Sigurðsson.
Styrmir Gunnarsson.
Forstjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á slóðinni http://morgunbladid.blog.is/