Náttúrufræðingurinn - 1995, Qupperneq 20

en þá var sáð í um 6000 ha árlega (Búnað-
arrit). Eftir það hefur túnrækt farið minnk-
andi og nú er svo komið að nýsáningar ná
vart 1000 ha á ári. Ekki hefur verið greidd-
ur styrkur til ræktunar samkvæmt jarð-
ræktarlögum eftir 1991 og þar með hefur
skýrsluhald fallið niður.
■ LEIT AÐ HENTUGU
SÁÐGRESI
Með aukinni túnrækt jókst þörfin fyrir
sáðgresi. Frá 1921 til 1992 hefur verið sáð
í um 169 þús ha (3. mynd). Ef gert er ráð
fyrir því að sáðmagn sé um 30 kg fræs í ha
jafngildir það því að sáð hafi verið rúmum
5 þúsund tonnum af grasfræi á þessu tíma-
bili. Fljótlega var farið að huga að því
hvort gerlegt væri að rækta íslenskt fræ hér
á landi samkvæmt þeirri skoðun að gott
heimaræktað fræ hentaði best íslenskum
túnræktarskilyrðum, og hóf Klemenz Kr.
Kristjánsson (1969) fyrstu rannsóknir
sínar upp úr 1920. Tilraunastöðin á Sáms-
stöðum í Fljótshlíð var beinlínis sett á
laggirnar 1927 til þess að rækta þar ís-
lenskt grasfræ og á dögum Klemenzar
voru þar ræktaðar 26 smálestir á 36 ára
tímabili. Fræræktin féll síðan niður um
sinn en var endurvakin 1975. Framleiðslan
var þó lengstum lítil eða allt þar til Fræ-
verkunarstöðin í Gunnarsholti var sett á
laggirnar 1989. Síðan hefur hún vaxið
hröðum skrefum.
Það er því nokkuð ljóst að í nýsáningar
var að stórum hluta frá upphafi sáð erlendu
gras- og belgjurtafræi. Hefur það haldist
svo að mestu fram á þennan dag. Erfitt er
að afla upplýsinga um raunverulegan
innflutning fyrr á árum. Það er ekki fyrr en
árið 1971 að farið er að taka saman tölur
um innflutning og er það fyrst í höndum
jarðræktardeildar Rannsóknastofnunar
landbúnaðarins og síðar eftirlitsdeildar
sömu stofnunar, en frá miðju ári 1994
hefur Aðfangaeftirlitið séð um skýrslu-
haldið.
Fjölmargar tegundir og stofnar af er-
lendum uppruna hafa verið prófaðir í til-
raunum undanfarna áratugi, bæði til tún-
ræktar og uppgræðslu. Reynt hefur verið
að leiðbeina um innflutning á sáðgresi
samkvæmt þeim niðurstöðum sem fengist
hafa úr þeim lilraunum. Hefur það tekist
misjafnlega en síðustu ár hefur lítið sem
ekkert verið flutt inn af stofnum sem ekki
hafa verið prófaðir nokkuð áður. Mikil
breyting varð á þegar sett var reglugerð
um innflutning og verslun með sáðvöru
26. mars 1971. Þá var m.a. ætlast til að birt
væri skrá yfir þær nytjajurtir, tegundir,
afbrigði og stofna sem mælt er með að
notaðir séu til ræktunar í landinu á hverju
ári. Árið 1978 voru síðan sett ný lög þar
sem tekið var saman eftirlit með fóðri,
áburði og sáðvöru. Samkvæmt þeim lög-
um og reglugerð frá nr. 256 frá 1981 var
skylt að gefa út lista árlega yl'ir þá stofna
sem heimilt væri að selja án sérstaks leyfis
frá eftirlitsdeild Rannsóknastofnunar land-
búnaðarins.
I stofnaprófununum hafa í gegnum árin
verið prófaðar fjölmargar tegundir og
stofnar. Aðeins örfáar tegundir hafa þó
orðið ríkjandi í ræktun. Ymsar nýjar teg-
undir hafa verið reyndar en aðeins ein
þeirra hefur náð fótfestu. Er það berings-
puntur frá Alaska. Hefur hann reynst
þokkalega í túnrækt og ágætlega til upp-
græðslu, einkum þar sem landið er friðað
fyrir beit (Þorsteinn Tómasson 1984). Nú
er svo kornið að fræ af beringspunti er
ræktað á um 220 ha lands í Fræverkunar-
stöðinni í Gunnarsholti.
■ ÍNNFLUTT SÁÐGRESI í
ÍSLENSKUM TÚNUM OG í
UPPGRÆÐSLU
Hægt er að tína saman héðan og þaðan
hvaða grastegundir það voru sem mælt var
með til ræktunar hér eða fluttar voru inn
þótt ekki sé vitað um heildarmagn hverrar
tegundar fyrr en eftir 1970. Fram til 1930
reyndu gróðrarstöðvarnar í Reykjavík og á
Akureyri fjölmargar tegundir grasa í
sáðsléttur (sjá Sturla Friðriksson 1956,
Guðmundur Jónsson 1978). Eftir niður-
130