Náttúrufræðingurinn - 1995, Qupperneq 42

SlGURJÓN RlST
Minningarorð
Sigurjón Rist fæddist á Akur-
eyri 29. ágúst 1917. Hann lést í
Reykjavík 15. október 1994.
Sigurjón lauk stúdentsprófi úr
stærðfræðideild Menntaskólans
á Akureyri 1938. Um haustið
sigldi hann til Kaupmannahafn-
ar til náms í haffræði. Stundaði
hann námið veturinn 1938-
1939. Vegna heimsstyrjaldar-
innar sem skall á haustið 1939
varð ekki af frekara námi í haf-
fræði. Löngu síðar nam hann
vatnafræði og vatnamælingar í
ýmsum löndum.
Næstu ár stundaði Sigurjón
ýmis störf, þ.á m. bílaviðgerðir. Á þessum
tíma tók hann líka mikinn þátt í fjallaferðum á
vegum Ferðafélags Akureyrar og öðlaðist
mikla reynslu í þeim. Árið 1947 hóf hann störf
hjá raforkumálastjóra við vatnamælingar, sem
urðu ævistarf hans. Þar kom reynslan af bíla-
viðgerðunum og fjallaferðunum að ómetan-
legum notum síðar.
Sigurjón Rist hóf starf sitt við vatnainæl-
ingar 2. janúar 1947. Veitti hann þeim forstöðu
frá upphafi og allt þar til hann lét af starfi fyrir
aldurs sakir 1987 eða í 40 ár. Með því hófst sú
starfsemi sem nefnd hefur verið Vatnamæling-
ar raforkumálastjóra og Orkustofnunar eftir að
hún var sett á laggirnar 1967. Fyrstu tíu árin
var hann eini fastráðni starfsmaður Vatnamæl-
inga. Á þessum frumbýlingsárum vann Sigur-
jón það einstæða afrek að byggja, að heita má
einsamall, upp kerfisbundnar vatnamælingar í
öllum landshlutum og leggja með því undir-
stöðu að því víðfeðma vatnamælingakerfi sem
nú spannar allt landið. Það kostaði óhemju-
mikla vinnu og þrautseigju með miklum og oft
erfiðum ferðalögum við kringumstæður sem
nútímamenn eiga erfitt með að gera sér í hug-
arlund. Síðar fékk hann fleiri til liðs við sig og
bætti þá drjúgum við mælistöðvakerfið. Þetta
er afrek sem seint verður leikið eftir.
Fyrstur til að mæla rennsli vatna á íslandi
mun hafa verið norski prófessorinn Amund
Helland 1881 en fyrstur til að mæla á, gagngert
með virkjun í huga, var Sæmundur Eyjólfsson
þegar hann mældi Elliðaárnar 18. október
1894. Vegamálastjóri annaðist rennslismæl-
152
ingar eftir að vatnalögin voru
sett 1923 allt til 1947 er þær
voru færðar í umsjá raforku-
málastjóra með raforkulögunum
1946. Lítið er þó til af
samfelldum rennslisröðum frá
fyrstu áratugum aldarinnar.
Sigurjón var því brautryðj-
andi í nútímalegum vatnamæl-
ingum á fslandi. Brautryðjenda-
starf hans felst í því að hann
varð fyrstur til að koma á fót hér
á landi samfelldum valnamæl-
ingum. Til þess þurfa vatnshæð-
armælar að vera hannaðir og
byggðir til að endast áratugum
saman í íslenskri veðráttu. Sigurjón vandaði
mjög til mælistöðvanna og kom á fót traustu
mælistöðvakerfi sem við búum að síðan.
Starfi Sigurjóns fylgdu mikil ferðalög, þar á
meðal um hálendið að vetrarlagi. Þegar hann
hóf starf sitt var ferðatækni öll önnur og ófull-
komnari en nú. Sigurjón undirbjó ferðir sínar
vandlega og var í senn djarfur og varkár; eigin-
leikar sem mörgum reynist erfitt að sameina.
Það fóru heldur engar svaðilfarasögur af ferð-
um hans í blöðum og útvarpi og lítt þurftu
björgunarsveitir að hafa af þeim afskipti.
Jöklar móta í ríkum mæli rennslishætti
helstu valnsfalla á Islandi; ekki síst þeirra sem
orkumest eru. Sigurjón varð því snemma
mikilvirkur í jöklarannsóknum á íslandi. Tók
hann m.a. þátt í fransk-íslenska Vatnajökuls-
leiðangrinum 1951. Hann var meðal stofnenda
Jöklarannsóknafélags Islands, starfaði mikið í
því og var forseti þess um skeið.
Eftir Sigurjón liggur fjöldi ritgerða, einkum
í tímariti Jöklarannsóknafélagsins „Jökli“, og
bækurnar „Islensk vötn 1“ sem raforkumála-
stjóri gaf út 1956 og „Vatns er þörf“ sem
Menningarsjóður gaf út 1990. Fjalla þær báðar
um vatnamælingar og vatnafræði íslands.
I öllum sínum störfum sýndi Sigurjón frá-
bæran dugnað, ósérhlífni og samviskusemi.
Hann átti sér vissulega góða samstarfsmenn
sem hann ávallt bar mikla umhyggju fyrir.
Hann gerði miklar kröfur til þeirra. En mestu
kröfurnar gerði hann ávallt lil sjáll's sín og
hann bar jafnan sjálfur þyngstu byrðarnar.
Jakob Björnsson
i