Náttúrufræðingurinn

Årgang

Náttúrufræðingurinn - 1995, Side 44

Náttúrufræðingurinn - 1995, Side 44
I. mynd. Sandmaðkur. - The lugworm Arenicola marina (Linné). getur verið ljósleitari og allt að því hvítur og er þá stundum nefndur mjólkurhali (Lúðvík Kristjánsson 1985). Bifháraklædd- ar lirfur sandmaðksins eru í fyrstu stuttar og frekar gildar og halda sig að mestu við botninn, en eftir nokkurn tíma myndbreyt- ast þær og verða ormlaga (Thorson 1946). ■ LIFNAÐARHÆTTIR OG ÚTBREIÐSLA Sandmaðkur er einkum útbreiddur í Norður-Atlantshafi, norður á bóginn til Svalbarða og Grænlands þar sem hann lifir bæði við vestur- og austurströndina (Wes- enberg-Lund 1951). Hann er frekar sjald- gæfur í Miðjarðarhafi en vel þekktur frá 154 austurströnd Norður-Ameríku. Eins og víða annars staðar er hann hér á landi einkennisdýr á leirum þar sem sjávarselta er nægileg og finnst allt í kringum landið einkum í eðjubornum sandi niður á um 6 m sjávardýpi (Wesenberg-Lund 1951, Agnar Ingólfsson 1990). Ormurinn grefur sig niður í botninn en hraukar hans, gerðir úr sívölum upphrúguðum setlengjum, setja verulegan svip á flestar leirur og því er auðvelt að finna hann, enda hefur hann lengi verið þekktur við strendur landsins. Jón Olafsson frá Grunnavík gat hans í riti sínu um sæ- og vatnadýr, sem hann skrifaði í Kaupmannahöfn árið 1737, og Eggert Ólafsson sagði einnig frá fjörumaðki í Ferðabók sinni sem kom fyrst út árið 1772. Síðan hef'ur margoft verið sagt frá dýrinu hér við land. J-LAGA BÚSTAÐUR Sandmaðkur hefst oftast við í eðjubornum sandi í J-laga röri eða gangi, sem er hluti af U-laga kerfi, og er framendi ormsins í öðrum enda rörsins en afturend- inn í hinum (2. mynd). Hann grefur sig misdjúpt niður í setið eftir aldri, en fullvax- in dýr eru á allt að 30 cm dýpi (Thamdrup 1935, Thorson 1968). Ormurinn gefur frá sér slím sem hann notar til þess að líma saman setkornin í rörveggjunum umhverfis sig og fyrir ol'an afturendann (Thamdrup 1935, Wells 1945). Sandmaðkur er að hluta til setæta. Hann gleypir setið við framend- ann og myndast þá smádæld eða trekt á leirunni þar fyrir ofan. Sjór sogast hins vegar inn um afturenda rörsins, streymir ofurhægt fram hjá orminum og upp í gegnum setið fyrir ofan framenda dýrsins og tryggir að setkornin þar tolla ekki saman (Wells 1945, 1949). Þau eru því á sífelldri hreyfingu, en setið sígur smám saman niður að munni dýrsins sem gleypir það. Vöðva- >
Side 1
Side 2
Side 3
Side 4
Side 5
Side 6
Side 7
Side 8
Side 9
Side 10
Side 11
Side 12
Side 13
Side 14
Side 15
Side 16
Side 17
Side 18
Side 19
Side 20
Side 21
Side 22
Side 23
Side 24
Side 25
Side 26
Side 27
Side 28
Side 29
Side 30
Side 31
Side 32
Side 33
Side 34
Side 35
Side 36
Side 37
Side 38
Side 39
Side 40
Side 41
Side 42
Side 43
Side 44
Side 45
Side 46
Side 47
Side 48
Side 49
Side 50
Side 51
Side 52
Side 53
Side 54
Side 55
Side 56
Side 57
Side 58
Side 59
Side 60
Side 61
Side 62
Side 63
Side 64
Side 65
Side 66
Side 67
Side 68
Side 69
Side 70
Side 71
Side 72
Side 73
Side 74
Side 75
Side 76
Side 77
Side 78
Side 79
Side 80
Side 81
Side 82
Side 83
Side 84
Side 85
Side 86
Side 87
Side 88
Side 89
Side 90
Side 91
Side 92
Side 93
Side 94
Side 95
Side 96
Side 97
Side 98
Side 99
Side 100
Side 101
Side 102
Side 103
Side 104
Side 105
Side 106
Side 107
Side 108
Side 109
Side 110
Side 111
Side 112
Side 113
Side 114
Side 115
Side 116
Side 117
Side 118

x

Náttúrufræðingurinn

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Náttúrufræðingurinn
https://timarit.is/publication/337

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.