Náttúrufræðingurinn

Árgangur

Náttúrufræðingurinn - 1995, Síða 44

Náttúrufræðingurinn - 1995, Síða 44
I. mynd. Sandmaðkur. - The lugworm Arenicola marina (Linné). getur verið ljósleitari og allt að því hvítur og er þá stundum nefndur mjólkurhali (Lúðvík Kristjánsson 1985). Bifháraklædd- ar lirfur sandmaðksins eru í fyrstu stuttar og frekar gildar og halda sig að mestu við botninn, en eftir nokkurn tíma myndbreyt- ast þær og verða ormlaga (Thorson 1946). ■ LIFNAÐARHÆTTIR OG ÚTBREIÐSLA Sandmaðkur er einkum útbreiddur í Norður-Atlantshafi, norður á bóginn til Svalbarða og Grænlands þar sem hann lifir bæði við vestur- og austurströndina (Wes- enberg-Lund 1951). Hann er frekar sjald- gæfur í Miðjarðarhafi en vel þekktur frá 154 austurströnd Norður-Ameríku. Eins og víða annars staðar er hann hér á landi einkennisdýr á leirum þar sem sjávarselta er nægileg og finnst allt í kringum landið einkum í eðjubornum sandi niður á um 6 m sjávardýpi (Wesenberg-Lund 1951, Agnar Ingólfsson 1990). Ormurinn grefur sig niður í botninn en hraukar hans, gerðir úr sívölum upphrúguðum setlengjum, setja verulegan svip á flestar leirur og því er auðvelt að finna hann, enda hefur hann lengi verið þekktur við strendur landsins. Jón Olafsson frá Grunnavík gat hans í riti sínu um sæ- og vatnadýr, sem hann skrifaði í Kaupmannahöfn árið 1737, og Eggert Ólafsson sagði einnig frá fjörumaðki í Ferðabók sinni sem kom fyrst út árið 1772. Síðan hef'ur margoft verið sagt frá dýrinu hér við land. J-LAGA BÚSTAÐUR Sandmaðkur hefst oftast við í eðjubornum sandi í J-laga röri eða gangi, sem er hluti af U-laga kerfi, og er framendi ormsins í öðrum enda rörsins en afturend- inn í hinum (2. mynd). Hann grefur sig misdjúpt niður í setið eftir aldri, en fullvax- in dýr eru á allt að 30 cm dýpi (Thamdrup 1935, Thorson 1968). Ormurinn gefur frá sér slím sem hann notar til þess að líma saman setkornin í rörveggjunum umhverfis sig og fyrir ol'an afturendann (Thamdrup 1935, Wells 1945). Sandmaðkur er að hluta til setæta. Hann gleypir setið við framend- ann og myndast þá smádæld eða trekt á leirunni þar fyrir ofan. Sjór sogast hins vegar inn um afturenda rörsins, streymir ofurhægt fram hjá orminum og upp í gegnum setið fyrir ofan framenda dýrsins og tryggir að setkornin þar tolla ekki saman (Wells 1945, 1949). Þau eru því á sífelldri hreyfingu, en setið sígur smám saman niður að munni dýrsins sem gleypir það. Vöðva- >
Síða 1
Síða 2
Síða 3
Síða 4
Síða 5
Síða 6
Síða 7
Síða 8
Síða 9
Síða 10
Síða 11
Síða 12
Síða 13
Síða 14
Síða 15
Síða 16
Síða 17
Síða 18
Síða 19
Síða 20
Síða 21
Síða 22
Síða 23
Síða 24
Síða 25
Síða 26
Síða 27
Síða 28
Síða 29
Síða 30
Síða 31
Síða 32
Síða 33
Síða 34
Síða 35
Síða 36
Síða 37
Síða 38
Síða 39
Síða 40
Síða 41
Síða 42
Síða 43
Síða 44
Síða 45
Síða 46
Síða 47
Síða 48
Síða 49
Síða 50
Síða 51
Síða 52
Síða 53
Síða 54
Síða 55
Síða 56
Síða 57
Síða 58
Síða 59
Síða 60
Síða 61
Síða 62
Síða 63
Síða 64
Síða 65
Síða 66
Síða 67
Síða 68
Síða 69
Síða 70
Síða 71
Síða 72
Síða 73
Síða 74
Síða 75
Síða 76
Síða 77
Síða 78
Síða 79
Síða 80
Síða 81
Síða 82
Síða 83
Síða 84
Síða 85
Síða 86
Síða 87
Síða 88
Síða 89
Síða 90
Síða 91
Síða 92
Síða 93
Síða 94
Síða 95
Síða 96
Síða 97
Síða 98
Síða 99
Síða 100
Síða 101
Síða 102
Síða 103
Síða 104
Síða 105
Síða 106
Síða 107
Síða 108
Síða 109
Síða 110
Síða 111
Síða 112
Síða 113
Síða 114
Síða 115
Síða 116
Síða 117
Síða 118

x

Náttúrufræðingurinn

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Náttúrufræðingurinn
https://timarit.is/publication/337

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.