Náttúrufræðingurinn

Ukioqatigiit

Náttúrufræðingurinn - 1995, Qupperneq 57

Náttúrufræðingurinn - 1995, Qupperneq 57
Fílar ÖRNÓLFU R THORLACIUS Auk tveggja tegunda fíla sem nú eru uppi liafa verið skráðar 350 tegundir útdauðra dýra af œttbálki ranadýra, Proboscidea. Fá dýr vekja meiri for- vitni tnanna en fílarnir. / þessari grein er saman tekinn ýmis fróðleikur um þessi stórvöxnu spendýr, um líkams- gerð þeirra, lífshœtti og þróun og um samskipti fíla og nutnnafrá steinöld til nútíma. ílar eru stærstu núlifandi land- dýrin. Líkast til hafa aldrei þrif- ist stærri spendýr á landi, nema ________ stærstu jarðletidýr, Megatherium americanum, sem lifðu í Suður-Ameríku fyrir um hálfri milljón árá. Ef einnig er litið til annarra landhryggdýra en spendýra voru stærstu stóreðlur miðlífsaldar samt enn stærri. Nú eru uppi tvær tegundir fíla, afríkufíll, Loxodonta africana, í Afrfku sunnan Sa- hara, og indlandsfíll eða asíufíll, Eleþhas maximus, á Indlandsskaga og víðar á meginlandi Suðaustur-Asíu og á eyjunum Sri Lanka, Súmötru og Borneó. Nokkur út- litsmunur er á þessum dýrum (1. mynd). Afríkufíllinn er að jafnaði stærri. Tarfar verða þriggja til ijögurra metra háir og allt Örnóll'ur Thorlacius (f. 1931) lauk fil.kand.-prófi í liffræði og efnafræði frá Háskólanum í Lundi í Sví- þjóð 1958. Hann var kennari við Menntaskólann í Reykjavík 1960-1967, Menntaskólann við Hamra- hlíð 1967-1980 og rektor þess skóla 1980-1995. Samhliða kennslustörfum hefur Örnólfur samið kennslubækur og hann hafði um árabil umsjón með fræðsluþáttum um náttúrufræði í útvarpi og sjón- varpi. Hann var um skeið ritstjóri Náttúrufræðingsins. að IV2 lest. Indlandsfílar geta orðið tveggja og hálfs til þriggja metra háir og 5 lestir. Indlandsfíll er með kryppu á baki en hryggur afríkufíls gengur niður í boga á milli herðakambs og lendar. Enni ind- Iandsffls er hvelft en flatt á afríkuffl. Afríkufíll er ineð stærri eyru en indlands- ffll. Gildir fæturnir eru með fimm tær, en ystu tærnar eru rýrar og ekki alltaf með neglur (hófa). Indlandsfíll er með fjóra hófa á afturfótum (stöku dýr þó með fimni) og fimm á framfótum. Flestir afríkufílar eru með þrjá hófa á afturfótum og fimm á framfótum. Tennur ffla eru sérkennilegar. I efri gómi eru tvær framtennur, afar stórar skögultennur eða höggtennur. Þær eru nær eingöngu úr tannbeini (,,fflabeini“). Að- eins fremst er hetta úr glerungi. Högg- tennurnar eru stærri í afríkufíl en indlands- ffl og stærri í törfum en kúm. Þær vantar raunar í flestar kýr indlandsfíls. Núlifandi fílar hafa ekki framtennur að neðan. Augntennur eru engar en einn gríðarstór jaxl alsettur grófum fellingum í hverjum gómhelmingi, alls fjórir (2. mynd). Þar sem ffllinn er matfrekur og neytir hrjúfrar fæðu, eins og trjágreina, slitna jaxlarnir með tímanum. Jafnharðan og einn eyðist, á 6-10 árum, tekur annar að vaxa fyrir aftan liann, þokast fram og kemur í hans stað og svo koll af kolli uns komnir eru sex. Ef fíll lifir það að allir jaxlarnir eyðist sveltur hann í hel. Fílar lifa í mesta lagi fimmtíu til sextíu ár í nátt- úrunni. í dýragörðum og sirkusum, þar sem fóðrið er mýkra, slitna jaxlarnir hægar og fílarnir gela orðið áttræðir. Nattiirufræðingurinn 65 (3-4), bls. 165-177, 1996. 165
Qupperneq 1
Qupperneq 2
Qupperneq 3
Qupperneq 4
Qupperneq 5
Qupperneq 6
Qupperneq 7
Qupperneq 8
Qupperneq 9
Qupperneq 10
Qupperneq 11
Qupperneq 12
Qupperneq 13
Qupperneq 14
Qupperneq 15
Qupperneq 16
Qupperneq 17
Qupperneq 18
Qupperneq 19
Qupperneq 20
Qupperneq 21
Qupperneq 22
Qupperneq 23
Qupperneq 24
Qupperneq 25
Qupperneq 26
Qupperneq 27
Qupperneq 28
Qupperneq 29
Qupperneq 30
Qupperneq 31
Qupperneq 32
Qupperneq 33
Qupperneq 34
Qupperneq 35
Qupperneq 36
Qupperneq 37
Qupperneq 38
Qupperneq 39
Qupperneq 40
Qupperneq 41
Qupperneq 42
Qupperneq 43
Qupperneq 44
Qupperneq 45
Qupperneq 46
Qupperneq 47
Qupperneq 48
Qupperneq 49
Qupperneq 50
Qupperneq 51
Qupperneq 52
Qupperneq 53
Qupperneq 54
Qupperneq 55
Qupperneq 56
Qupperneq 57
Qupperneq 58
Qupperneq 59
Qupperneq 60
Qupperneq 61
Qupperneq 62
Qupperneq 63
Qupperneq 64
Qupperneq 65
Qupperneq 66
Qupperneq 67
Qupperneq 68
Qupperneq 69
Qupperneq 70
Qupperneq 71
Qupperneq 72
Qupperneq 73
Qupperneq 74
Qupperneq 75
Qupperneq 76
Qupperneq 77
Qupperneq 78
Qupperneq 79
Qupperneq 80
Qupperneq 81
Qupperneq 82
Qupperneq 83
Qupperneq 84
Qupperneq 85
Qupperneq 86
Qupperneq 87
Qupperneq 88
Qupperneq 89
Qupperneq 90
Qupperneq 91
Qupperneq 92
Qupperneq 93
Qupperneq 94
Qupperneq 95
Qupperneq 96
Qupperneq 97
Qupperneq 98
Qupperneq 99
Qupperneq 100
Qupperneq 101
Qupperneq 102
Qupperneq 103
Qupperneq 104
Qupperneq 105
Qupperneq 106
Qupperneq 107
Qupperneq 108
Qupperneq 109
Qupperneq 110
Qupperneq 111
Qupperneq 112
Qupperneq 113
Qupperneq 114
Qupperneq 115
Qupperneq 116
Qupperneq 117
Qupperneq 118

x

Náttúrufræðingurinn

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Náttúrufræðingurinn
https://timarit.is/publication/337

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.