Náttúrufræðingurinn - 1995, Qupperneq 59

3. mynd. Mörull, Moeri-
therium, (t.v.) og vatna-
snjáldri, Phiomia, í feni
á eósentíma. Mynd eftir
Maurice Wilson. (Carr-
ington 1958.)
morgunverð en fíllinn streittist á móti svo
að tognaði á nefinu. Þar kom að krókódíll-
inn varð af morgunmatnum og fíllinn var
kominn með rana.
Önnur skýring á því hvernig fíllinn fékk
ranann er þessi: Snemma á nýlífsöld jarð-
sögunnar, á eósentíma, fyrir einum 30 tii
40 milljón árum, lifði í Norður-Afríku dýr
á stærð við vænt svfn, sem fræðimenn
kalla Moeritherium og málhagir íslend-
ingar hafa nefnt mörul (3. mynd). Ekki er
talið að mörullinn sé forfaðir fíla, en hann
stendur nærri upprunastofni þeirra. For-
feður og frændur fílanna stækkuðu í ald-
anna rás og þurftu því sífellt að standa í
gildari og öllugri fótleggi, sem urðu of
stirðir til þess að dýrin gætu kropið til að
éta og drekka. Sum stór dýr hafa leyst
þennan vanda með því að þróa langan háls
en afkomendur mörulstofnsins komu sér
upp þungum haus sem langur háls hefði
ekki borið. Þeirra lausn er þróun ranans,
sem er framlenging á nefinu sem nær niður
í ár og vötn eftir vatni og upp í tré eftir
laufi og greinum.
■ UMHVERFI OG
LÍFSHÆTTIR
Villtir fílar lifa í margs konar umhverfi,
skógum, kjarri, hásléttum, lágsléttum, döl-
um, hæðum, sem sagt alls staðar þar sent
nóg er af fæðu og vatni.
Dýrafræðingar skipta afríkufflnum í
tvær undirtegundir. Önnur þeirra, sem
flokkuð er sem aðaltegund, sléttufíll,
Loxodonta africana africana, lifir á gresj-
um og staktrjáasléttum víða í álfunni. Hins
vegar er svo skógarfíllinn, L. africana
cyclotis, sem lifir í regnskógum nærri nrið-
baug í vestanverðri Afríku. Hann er minni
en sléttufíll, með minni og nær kringlótt
eyru, þar sem eyru sléttufíls nálgast það að
vera þríhyrnd. Skógarfíll ber höfuðið
hærra en sléttufíll, enda væri annars hætt
við að trjágreinar kræktust í skögultenn-
urnar.
Flestir fílar lifa í hjörðum, tíu til fimm-
tíu eða fleiri saman. Fyrir hverri hjörð fer
foringi, yfirleitl kýr. Fílarnir ferðast stund-
um langar leiðir. Mönnum ber ekki saman
um hvað knýr þá áfram, hugsanlega leit að
einhverri sérstakri fæðu eða flótti undan
ásókn leiðra skorkvikinda.
Algengt er að stakir fílar fari á undan
hjörðinni og kanni aðstæður. Ef allt virðist
með felldu blæs könnunarfíll merki með
rananum um að óhætt sé að halda áfram
ferðinni.
Fá rándýr leggja til atlögu við ffla. í
Asíu ráðast tígrisdýr stöku sinnum á kálfa
eða veikburða dýr, en fflahjörð stendur
varla stuggur af öðru en vopnuðum mönn-
um. Rottur eiga þó til að veita sofandi
fílum fótasár sem dregið geta þá til dauða.
Tarfarnir berjast slundum um kýrnar og
fyrir kemur að sigurvegarinn drepi keppi-
naut sinn með höggtönnunum. Annars
troða fílar sjaldan illsakir hver við annan.
Gagnvart mönnum eru kýrnar oft árásar-
gjarnari en tarfarnir, líklega af því að þær
bera ábyrgð á öryggi kálfanna. Þó tekur
steininn úr þegar margar fílskýr eru
167