Náttúrufræðingurinn

Årgang

Náttúrufræðingurinn - 1995, Side 60

Náttúrufræðingurinn - 1995, Side 60
saman. Sögur fara aí' frægri fílahjörð sem í voru engir tarfar og gerði mönnum lífið leitt á um þúsund ferkílómetra svæði kringum Gondokoro, sunnantil í Súdan. Kýrnar, sem gengu undir nafninu „súffrag- ettuhjörðin", voru einkar viðskotaillar og réðust stundum á menn sem hætlu sér nærri þeim. „Það er freistandi að líla á þessa hegðun sem óhjákvæmilega afleiðingu karlaleysis (og því verður ekki neitað að ákveðna hliðstæðu má finna meðal manna), en um þetta efni er líkast til hollast að hafa sem fæst orð.“ (Carrington 1958.) Meðgöngutíminn er að meðaltali eitt ár og tíu mánuðir en fer frá ári og fimm mán- uðum í tvö ár og einn mánuð (lengri fyrir bolakálf en kvígu). Tvíburar eru fágætir. Meðan kýrin ber umkringir hjörðin hana og verndar hana og kálfinn. Nýfæddur kálfur er um 100 kg. Hann stendur upp hálftíma gamall og er á spena í tvö til þrjú ár. Hjörðin bíður þar til kusi getur fylgt henni, yfirleitt um tvo daga. Móðirin sinnir afkvæmi sínu af mikilli natni en fílapabbi tekur lítinn þátt í upp- eldinu. Nýlega hefur komið í ljós að fílar gefa frá sér innhljóð, það er hljóð af lægri tíðni en menn greina, allt niður í 14 rið. Lág- tíðnihljóð berast langan veg í þéttum skóg- um og menn grunar að fílarnir noti þau til samskipta. (Schmidt-Nielsen 1990.) Fílar eyðileggja oft eins mikið af gróðri og þeir éta. Fullorðinn fíll tekur til sín 250 til 350 kíló af fastri fæðu daglega, enda ver hann að minnsta kosti sextán stundum á sólarhring í að matast. Hann brýtur greinar af trjám, en ef tréð er of hátt ýtir hann á það með enninu og veltir því með rótum. Þetta á einkum við um afríkufíla. Ind- landsfílar láta sér yfirleitt nægja að slíta greinarnar. Gras rífur fíllinn sem fyrr segir upp með rananum. Salt þykir fflum sælgæti og þeir ferðast stundum langar leiðir í leit að því. Þeir standast ekki heldur maís, sykurreyr og fleira góðgæli sem mennirnir rækta og eru engir aufúsugestir á ökrum. Auk þess sem þeir éta ryðja þeir á ránsferðum sínum um koll ýmsum mannvirkjum, svo sem síma- staurum. Fílar í umsjá manna eiga lil að vera nokkuð drykkfelldir. í náttúrunni er fram- boð á áfengi takmarkað en fílar hafa þar komist upp á lag með að færa sér í nyt það sem í boði er. Carrington (1958) vitnar í rit frá 1875 eftir W.H. Drummond, The Large Game and Natural History of South and South-east Africa: „Sem fyrr segir er talsvert um þá á svæðinu norður al' Pongolo á sumrin. Þegar vetur nálgast leita þeir hælis lengra inni í landi. Þeir koma á sama tíma og aldin umganu-trésins þroskast, en þeir eru sólgnir í það og leita þess eflaust. Úr þessu aldini má fá sterkan áfengan drykk og fílarnir verða sætkenndir af að éta það, þeir slaga, láta öllum illum látum, öskra svo heyra má mflur vegar og berjast stundum harkalega innbyrðis.“ Sams konar háttarlag þekkist hjá asíu- fflum en þess er ekki getið hvaða ávöxtur komi þeim í hátíðarskap. Félagsskipun John Hagenbeck hét þýskur maður sem bjó f aldarfjórðung, undir lok nítjándu aldar og í byrjun hinnar luttugustu, í Indíalöndum, einkum á Sri Lanka sem þá hét Ceylon og var bresk nýlenda. Bróðir hans, Carl Hagenbeck, stjórnaði frægum dýragarði í Hamborg og hlutverk Johns þar eystra var að fanga villt dýr í garðinn. I bók sinni, Ceylon, sem út kom í íslenskri þýðingu 1939, fjallar Hagenbeck talsvert um ffla. Hann skiptir þeim í þrjár deildir eftir lífsvenjum. í fyrstu deildinni eru hjarðfílar, „en til þeirra telst mikill meirihluti allra fíla“. Fílahjörðum hafa hér verið gerð nokkur skil, og verður ekki bætt við það. Hér tekur frásögn Hagenbecks við1: „I annari deildinni má telja einstœðinga', venjulega eru það karldýr, sem af einhverjum ástæðum una sér ekki í hjörðinni eða er bolað þaðan burtu og l'ara sinna ferða einir sér. Þeir hafa venjulega sitt eigið svæði til umráða, oft frekar lítið um sig, og yfirgefa það mjög sjald- 1 Hvorki hefur verið hróflað við stafsetningu né greinarmerkjum. 168
Side 1
Side 2
Side 3
Side 4
Side 5
Side 6
Side 7
Side 8
Side 9
Side 10
Side 11
Side 12
Side 13
Side 14
Side 15
Side 16
Side 17
Side 18
Side 19
Side 20
Side 21
Side 22
Side 23
Side 24
Side 25
Side 26
Side 27
Side 28
Side 29
Side 30
Side 31
Side 32
Side 33
Side 34
Side 35
Side 36
Side 37
Side 38
Side 39
Side 40
Side 41
Side 42
Side 43
Side 44
Side 45
Side 46
Side 47
Side 48
Side 49
Side 50
Side 51
Side 52
Side 53
Side 54
Side 55
Side 56
Side 57
Side 58
Side 59
Side 60
Side 61
Side 62
Side 63
Side 64
Side 65
Side 66
Side 67
Side 68
Side 69
Side 70
Side 71
Side 72
Side 73
Side 74
Side 75
Side 76
Side 77
Side 78
Side 79
Side 80
Side 81
Side 82
Side 83
Side 84
Side 85
Side 86
Side 87
Side 88
Side 89
Side 90
Side 91
Side 92
Side 93
Side 94
Side 95
Side 96
Side 97
Side 98
Side 99
Side 100
Side 101
Side 102
Side 103
Side 104
Side 105
Side 106
Side 107
Side 108
Side 109
Side 110
Side 111
Side 112
Side 113
Side 114
Side 115
Side 116
Side 117
Side 118

x

Náttúrufræðingurinn

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Náttúrufræðingurinn
https://timarit.is/publication/337

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.