Náttúrufræðingurinn - 1995, Blaðsíða 60

saman. Sögur fara aí' frægri fílahjörð sem í
voru engir tarfar og gerði mönnum lífið
leitt á um þúsund ferkílómetra svæði
kringum Gondokoro, sunnantil í Súdan.
Kýrnar, sem gengu undir nafninu „súffrag-
ettuhjörðin", voru einkar viðskotaillar og
réðust stundum á menn sem hætlu sér
nærri þeim.
„Það er freistandi að líla á þessa hegðun sem
óhjákvæmilega afleiðingu karlaleysis (og því
verður ekki neitað að ákveðna hliðstæðu má
finna meðal manna), en um þetta efni er líkast
til hollast að hafa sem fæst orð.“ (Carrington
1958.)
Meðgöngutíminn er að meðaltali eitt ár
og tíu mánuðir en fer frá ári og fimm mán-
uðum í tvö ár og einn mánuð (lengri fyrir
bolakálf en kvígu). Tvíburar eru fágætir.
Meðan kýrin ber umkringir hjörðin hana
og verndar hana og kálfinn. Nýfæddur
kálfur er um 100 kg. Hann stendur upp
hálftíma gamall og er á spena í tvö til þrjú
ár. Hjörðin bíður þar til kusi getur fylgt
henni, yfirleitt um tvo daga.
Móðirin sinnir afkvæmi sínu af mikilli
natni en fílapabbi tekur lítinn þátt í upp-
eldinu.
Nýlega hefur komið í ljós að fílar gefa
frá sér innhljóð, það er hljóð af lægri tíðni
en menn greina, allt niður í 14 rið. Lág-
tíðnihljóð berast langan veg í þéttum skóg-
um og menn grunar að fílarnir noti þau til
samskipta. (Schmidt-Nielsen 1990.)
Fílar eyðileggja oft eins mikið af gróðri
og þeir éta. Fullorðinn fíll tekur til sín 250
til 350 kíló af fastri fæðu daglega, enda ver
hann að minnsta kosti sextán stundum á
sólarhring í að matast. Hann brýtur greinar
af trjám, en ef tréð er of hátt ýtir hann á
það með enninu og veltir því með rótum.
Þetta á einkum við um afríkufíla. Ind-
landsfílar láta sér yfirleitt nægja að slíta
greinarnar. Gras rífur fíllinn sem fyrr segir
upp með rananum.
Salt þykir fflum sælgæti og þeir ferðast
stundum langar leiðir í leit að því. Þeir
standast ekki heldur maís, sykurreyr og
fleira góðgæli sem mennirnir rækta og eru
engir aufúsugestir á ökrum. Auk þess sem
þeir éta ryðja þeir á ránsferðum sínum um
koll ýmsum mannvirkjum, svo sem síma-
staurum.
Fílar í umsjá manna eiga lil að vera
nokkuð drykkfelldir. í náttúrunni er fram-
boð á áfengi takmarkað en fílar hafa þar
komist upp á lag með að færa sér í nyt það
sem í boði er. Carrington (1958) vitnar í rit
frá 1875 eftir W.H. Drummond, The Large
Game and Natural History of South and
South-east Africa:
„Sem fyrr segir er talsvert um þá á svæðinu
norður al' Pongolo á sumrin. Þegar vetur
nálgast leita þeir hælis lengra inni í landi. Þeir
koma á sama tíma og aldin umganu-trésins
þroskast, en þeir eru sólgnir í það og leita þess
eflaust. Úr þessu aldini má fá sterkan áfengan
drykk og fílarnir verða sætkenndir af að éta
það, þeir slaga, láta öllum illum látum, öskra
svo heyra má mflur vegar og berjast stundum
harkalega innbyrðis.“
Sams konar háttarlag þekkist hjá asíu-
fflum en þess er ekki getið hvaða ávöxtur
komi þeim í hátíðarskap.
Félagsskipun
John Hagenbeck hét þýskur maður sem bjó
f aldarfjórðung, undir lok nítjándu aldar og
í byrjun hinnar luttugustu, í Indíalöndum,
einkum á Sri Lanka sem þá hét Ceylon og
var bresk nýlenda. Bróðir hans, Carl
Hagenbeck, stjórnaði frægum dýragarði í
Hamborg og hlutverk Johns þar eystra var
að fanga villt dýr í garðinn.
I bók sinni, Ceylon, sem út kom í
íslenskri þýðingu 1939, fjallar Hagenbeck
talsvert um ffla. Hann skiptir þeim í þrjár
deildir eftir lífsvenjum. í fyrstu deildinni
eru hjarðfílar, „en til þeirra telst mikill
meirihluti allra fíla“. Fílahjörðum hafa hér
verið gerð nokkur skil, og verður ekki bætt
við það. Hér tekur frásögn Hagenbecks
við1:
„I annari deildinni má telja einstœðinga',
venjulega eru það karldýr, sem af einhverjum
ástæðum una sér ekki í hjörðinni eða er bolað
þaðan burtu og l'ara sinna ferða einir sér. Þeir
hafa venjulega sitt eigið svæði til umráða, oft
frekar lítið um sig, og yfirgefa það mjög sjald-
1 Hvorki hefur verið hróflað við stafsetningu
né greinarmerkjum.
168