Náttúrufræðingurinn

Årgang

Náttúrufræðingurinn - 1995, Side 80

Náttúrufræðingurinn - 1995, Side 80
þeim og lautinni. Sjálf eru björgin yfirleitt um 1 m í þvermál eða lítið eitt meira. Þau eru mynduð úr um 8-10 cm þykku hraun- storkulagi sem vafið er utan um smágrýti. Þetta umvaf er stuðlað geislalægt út frá miðju kúlunnar og yst með húð sem nálgast glerun, en það þykir vitna um hraða kælingu. Allt þetta er talið renna stoðum undir áðurgreindar niðurstöður að um grjót- og öskuflóð sé hér að ræða, en lautirnar (trektirnar) gasrásir (degassing pipes) upp gegnum heitt flóð. Gasið hefur átt greiðari leið þar upp sem björgin voru fyrir. Nauthólmar heitir þarna allstórt svæði sem ekkert hraun hefur runnið yfir. Það er með þykkum jarðvegi í afh'ðandi halla til þess megindals sem Skaftá hefur sorfið sér í aldanna rás en tíðum mætt truflunum frá eldflóðum sem notuðu sér farveg hennar, síðast 1783. Þar hefur staðið stríð milli elda og vatns. Efst á þessu svæði hefur aurflóðið þynnst út og liggur þar beint ofan á ösku og vikri frá sama gosi, því engin skil verða þar á milli greind í sniði sem er meira en 2 metrar. Auðvelt er að fá góð snið þarna í farvegum lækja sem koma beint undan þessum gosmyndunum og renna á jökul- bergi. Niður með einum slíkum farvegi má sjá hvernig öskuflóðið leggst út á jarðveg og fjarar að lokum þar út. Ofantil er það aðeins gróið mosa með smávegis jarðvegs- myndun hér og þar. Neðar er um 1 metra þykkur jarðvegur kominn ofan á þetta lag, sem þá er orðið ösku- og vikurlag, en í þeim jarðvegi eru öskulög sem síðar verður fjallað um. Enn skal undirstrikað að það sem einkennir allt efni frá þessu gosi er hið ytra form þess. Hér verður talið að það stafi af því að hraunkvikan hafi í gosrásinni komist í snertingu við grunn- vatn. Grunnvatnsstaða er og hefur alltaf verið há á þessu svæði. Aðrennslissvæði er stórt, gæti náð upp í jökul, og líkur fyrir að dalurinn norðuraf sé sig og sprungukerfi eftir honum. Norðaustur af Leiðólfsfelli takmarkast dalurinn að austanverðu af þverhníptum hamrastalli, sem túlkaður er sem misgengi, en undir hömrunum helur á einum stað gosið endur fyrir löngu og leifar af því eldvarpi, gosmöl og vikur, hallast upp að og aðeins upp yfir hamrana. Þetta er aðeins sunnan við Rauðhóla og Eyrahólma. Ekki er áður um þá eldstöð getið. ■ gosmöl og aska Hér að framan hefur verið drepið á grófa grjót- og gosmalarlagið suður af eldstöð- inni. í því er mikið af framandsteinum, fluggrjóti úr gosinu, en afstaða þessa grófasta hluta útkastsins frá gosinu þykir benda lil þess að hvöss norðanátt hafi verið ráðandi í upphafi gossins þar sem ekkert þessu líkt er að finna norðan hrauns, undir Sæmundarskeri, en þykk ösku- og vikurlög eru þar um allt. Öskulög frá þessu gosi hafa verið rakin og þykkt þeirra mæld norðan frá Hnútuhólma sem hér segir: I Hnútuhólma og Hrossatungum 6-9 cm, norðan í Galta 6-7 cm, við innri Geir- landsá 18 cm, norðaustan í Sæmundarskeri mældist vikur- og öskulagið 1,7-1,8 m undir 40 cm þykkri jarðvegstorfu og virtist óhreyft. Hvort það kann að vera nærri 11. mynd. Líparítvikurkorn úr þétta hluta öskuflóðsins. Sem nœst fimmföld stœkkun. - Grains of acidic pumice appearing in the pyroclastic flow as well as in the ash. En- largement approx. 5 x. Mynd/photo Jón Jónsson. 188
Side 1
Side 2
Side 3
Side 4
Side 5
Side 6
Side 7
Side 8
Side 9
Side 10
Side 11
Side 12
Side 13
Side 14
Side 15
Side 16
Side 17
Side 18
Side 19
Side 20
Side 21
Side 22
Side 23
Side 24
Side 25
Side 26
Side 27
Side 28
Side 29
Side 30
Side 31
Side 32
Side 33
Side 34
Side 35
Side 36
Side 37
Side 38
Side 39
Side 40
Side 41
Side 42
Side 43
Side 44
Side 45
Side 46
Side 47
Side 48
Side 49
Side 50
Side 51
Side 52
Side 53
Side 54
Side 55
Side 56
Side 57
Side 58
Side 59
Side 60
Side 61
Side 62
Side 63
Side 64
Side 65
Side 66
Side 67
Side 68
Side 69
Side 70
Side 71
Side 72
Side 73
Side 74
Side 75
Side 76
Side 77
Side 78
Side 79
Side 80
Side 81
Side 82
Side 83
Side 84
Side 85
Side 86
Side 87
Side 88
Side 89
Side 90
Side 91
Side 92
Side 93
Side 94
Side 95
Side 96
Side 97
Side 98
Side 99
Side 100
Side 101
Side 102
Side 103
Side 104
Side 105
Side 106
Side 107
Side 108
Side 109
Side 110
Side 111
Side 112
Side 113
Side 114
Side 115
Side 116
Side 117
Side 118

x

Náttúrufræðingurinn

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Náttúrufræðingurinn
https://timarit.is/publication/337

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.