Náttúrufræðingurinn - 1995, Blaðsíða 80

þeim og lautinni. Sjálf eru björgin yfirleitt
um 1 m í þvermál eða lítið eitt meira. Þau
eru mynduð úr um 8-10 cm þykku hraun-
storkulagi sem vafið er utan um smágrýti.
Þetta umvaf er stuðlað geislalægt út frá
miðju kúlunnar og yst með húð sem
nálgast glerun, en það þykir vitna um
hraða kælingu. Allt þetta er talið renna
stoðum undir áðurgreindar niðurstöður að
um grjót- og öskuflóð sé hér að ræða, en
lautirnar (trektirnar) gasrásir (degassing
pipes) upp gegnum heitt flóð. Gasið hefur
átt greiðari leið þar upp sem björgin voru
fyrir.
Nauthólmar heitir þarna allstórt svæði
sem ekkert hraun hefur runnið yfir. Það er
með þykkum jarðvegi í afh'ðandi halla til
þess megindals sem Skaftá hefur sorfið sér
í aldanna rás en tíðum mætt truflunum frá
eldflóðum sem notuðu sér farveg hennar,
síðast 1783. Þar hefur staðið stríð milli
elda og vatns.
Efst á þessu svæði hefur aurflóðið
þynnst út og liggur þar beint ofan á ösku
og vikri frá sama gosi, því engin skil verða
þar á milli greind í sniði sem er meira en 2
metrar. Auðvelt er að fá góð snið þarna í
farvegum lækja sem koma beint undan
þessum gosmyndunum og renna á jökul-
bergi. Niður með einum slíkum farvegi má
sjá hvernig öskuflóðið leggst út á jarðveg
og fjarar að lokum þar út. Ofantil er það
aðeins gróið mosa með smávegis jarðvegs-
myndun hér og þar. Neðar er um 1 metra
þykkur jarðvegur kominn ofan á þetta lag,
sem þá er orðið ösku- og vikurlag, en í
þeim jarðvegi eru öskulög sem síðar
verður fjallað um. Enn skal undirstrikað að
það sem einkennir allt efni frá þessu gosi
er hið ytra form þess. Hér verður talið að
það stafi af því að hraunkvikan hafi í
gosrásinni komist í snertingu við grunn-
vatn. Grunnvatnsstaða er og hefur alltaf
verið há á þessu svæði. Aðrennslissvæði er
stórt, gæti náð upp í jökul, og líkur fyrir að
dalurinn norðuraf sé sig og sprungukerfi
eftir honum. Norðaustur af Leiðólfsfelli
takmarkast dalurinn að austanverðu af
þverhníptum hamrastalli, sem túlkaður er
sem misgengi, en undir hömrunum helur á
einum stað gosið endur fyrir löngu og
leifar af því eldvarpi, gosmöl og vikur,
hallast upp að og aðeins upp yfir hamrana.
Þetta er aðeins sunnan við Rauðhóla og
Eyrahólma. Ekki er áður um þá eldstöð
getið.
■ gosmöl og aska
Hér að framan hefur verið drepið á grófa
grjót- og gosmalarlagið suður af eldstöð-
inni. í því er mikið af framandsteinum,
fluggrjóti úr gosinu, en afstaða þessa
grófasta hluta útkastsins frá gosinu þykir
benda lil þess að hvöss norðanátt hafi
verið ráðandi í upphafi gossins þar sem
ekkert þessu líkt er að finna norðan hrauns,
undir Sæmundarskeri, en þykk ösku- og
vikurlög eru þar um allt. Öskulög frá þessu
gosi hafa verið rakin og þykkt þeirra mæld
norðan frá Hnútuhólma sem hér segir: I
Hnútuhólma og Hrossatungum 6-9 cm,
norðan í Galta 6-7 cm, við innri Geir-
landsá 18 cm, norðaustan í Sæmundarskeri
mældist vikur- og öskulagið 1,7-1,8 m
undir 40 cm þykkri jarðvegstorfu og virtist
óhreyft. Hvort það kann að vera nærri
11. mynd. Líparítvikurkorn úr þétta hluta
öskuflóðsins. Sem nœst fimmföld stœkkun.
- Grains of acidic pumice appearing in the
pyroclastic flow as well as in the ash. En-
largement approx. 5 x. Mynd/photo Jón
Jónsson.
188