Náttúrufræðingurinn - 1995, Page 84

hægfara hækkun á yfirborði landsins.
Sjálfsagt má deila um hvort leyfilegt sé að
fara svo með tölur sem hér er gert, en hér
eru það ekki fyrst og fremst tölumar sem
um er að ræða heldur þær jarðfræðilegu
staðreyndir sem þær em notaðar sem tákn
fyrir. Mælingar sem hér eru lagðar til
grundvallar eru milli 40 og 50 og á yfir 30
mismunandi stöðum, frá Hnútuhólma í
norðri niður um Skaftártungu að Hrífunesi
og vestan frá Innri-Tólfahring austur fyrir
Innri-Geirlandsá eins og áður segir.
Hvað tímasetningu gossins varðar fer
svo nærri um allar tölur að á meðan engar
öruggari tímaákvarðanir liggja fyrir þykir
eðlilegast að halda sig við það ártal sem
heimildin um það tilfœrir, þ.e.a.s. 1112 e.
Kr.
■ LOKAORÐ
Næsta ljóst er að þarna hefur stórgos orðið
en um hraunrennsli liggja ekki aðrar upp-
lýsingar fyrir en hin hógværu orð séra Jóns
Steingrímssonar: „Þá er hálfbevísanlegt,
að hér hafi eldur fram komið og hraun-
spýju eptir sig látið.“ Ekkert er nú vitað
um hraunspýju þá né annað um eldgos
þetta en það sem hér hefur verið dregið
saman. Hraun þekja geysistórt svæði í dal
Skaftár hér neðan við, allt niður að því
litla sem enn sést af því mikla
Skaftárgljúfri. Það svæði liggur ekki vel
við rannsóknum, umgirt og gegnumdregið
sem það er af kvíslum úr Skaftá. Það er þó
næsta víst að þar er ýmislegt áhugavert að
sjá, þ.á m. hólmar sem Skaftáreldahraun
hefur ekki runnið yfir, en hvað kann að
koma fram í þeim skal hér ekki reynt að
spá í.
■ HEIMILDIR
Guðrún Larsen 1978. Gjóskulög í nágrenni
Kötlu. 4. árs ritgerð við jarðfræðiskor Há-
skóla Islands.
Jón Jónsson 1958. Hálsagígir. Náttúrufræðing-
urinn 23. 51-53
Jón Jónsson 1983. Eldstöðin við Leiðólfsfell
og sögnin um Tólfahring. Náttúrufræðingur-
inn 55. 73-81.
Jón Jónsson 1985a. Rústirnar við Réttarfell og
Leiðólfsfell. Árbók Hins ísl. fornleifafélags,
bls. 129-135.
Jón Jónsson 1985b. Skaftáreldar 1783-1784.
Ritfregn. Náttúrufræðingurinn 54. 93-96.
Jón Jónsson 1989. Tólfahringur og Leiðólfs-
fell. Árbók Hins ísl. fornleifafélags, bls.
121-131.
Jón Jónsson 1990. Eldborgaraðir og Rauð-
öldur. Dagskráin, Selfossi.
Jón Jónsson 1994a. Hólmi er í hrauni. Heima
er best, 4. tbl.
Jón Jónsson 1994b. Eyrahólmi og Rauðhólar.
Dagskráin 15.12.
Jón Jónsson 1994c. Eldreinin mikla. Náttúru-
fræðingurinn 64. 111-130.
Jón Steingrímsson 1788. Fullkomið skrif um
Síðueld. Safn til sögu íslands IV, bls. 1-57.
Sigurður Þórarinsson 1968. Skaftáreldar og
Lakagígar. Náttúrufræðingurinn 37. 27-57.
Sigurður Þórarinsson 1981. Bjarnagarður. Ár-
bók Hins ísl. fornleifafélags, bls. 3-39.
Sveinn Pálsson 1945. Ferðabók, bls. 259 og
549. Snælandsútgáfan.
Sæmundur Hólm 1784. Om Jordbranden paa
Island í Aaret 1783. Kiöbenhavn.
Þorvaldur Thoroddsen 1894. Ferð um Vestur-
Skaftafellssýslu sumarið 1893. Andvari, bls.
44-161.
Þorvaldur Thoroddsen 1894. Rejse i Vester-
Skaftafells Syssel paa Island í sommeren
1893. Geografisk Tidskrift H.V. 12. Bind,
bls. 168-234.
■ SUMMARY
VOLCANIC ERUPTION AT
Leiðólfsfell
In the summer 1983 the author of this note
came across a previously unknown volcano
west of Mount Leiðólfsfell in southern Ice-
land. In an account the Reverend Jón Stein-
grímsson (1788) mentioned that the farm Skál
once had been damaged by a volcanic erup-
tion, time of the event not mentioned. Further-
more he gave a reference to a written source,
now lost, which mentions that a whole rural
district of 12 farms, named Tólfahringur, had
been destroyed by “too heavy ash fall” about
the Year 1112 A.D. The source of the ash is
not mentioned.
192