Náttúrufræðingurinn - 1969, Síða 34

76
NÁTTÚ RU F R Æ ÐINGURINN
að nota orðið áfok ylir öll þau fokefni, sem safnast fyrir á gróður-
lendinu, og orðið áfoksjarðvegur yfir þann þurrlendisjarðveg, sem
byggzt hefur upp vegna áfokssöfnunar. Þessi orð hafa áður verið
notuð af ýmsum höfundum, og þau hafa nú þegar unnið sér nokk-
urn þegnrétt í málinu. Orðið áfok gæti þá verið þýðing á orðinu
loess, en áfoksjarðvegur væri þá þýðing á orðinu loessial soil.
I vitund okkar íslendinga er áfoksjárðvegurinn (moldin) undir-
staða alls þurrlendisgróðurs landsins, enda eru þeir víðast hvar
óaðskiljanlegir hlutir.Ef betur er að gáð, er hinn brúnleiti áfoks-
jarðvegur þó ekkert skilyrði fyrir því, að gróðurlendi myndist,
lieldur er hann fremur afleiðing þess, að gróðurinn hefur numið
land. Það virðist hér vera algild regla, að áfokið sttíðvast ekki, nema
par sem landið er gróið, og þá jafnframt, hvar sem gróðurinn
myndar samfelldan reit safnast áfok í hann og áfoksjarðvegur mynd-
ast. Með öðrum orðum: Skilyrðið fyrir því, að áfokið stöðvist og
áfoksjarðvegur myndist, er samfelldur gróðurreitur. Aftur á móti
getur Jrað talizt öruggt, að á þeim stöðum Jrar sem gróðurlaust
áfok er að finna, Jxar hefur áður verið gróið land, sem nú er að
eyðast.
Haukadalsheiði
Rétt er að staldra aðeins við, áður en lengra er haldið, og huga
að Jdví, hvernig nú er umhorfs á Haukadalsheiðinni. Ég er sammála
Hákoni Bjarnasyni (1953) í því, að Jxar hafi átt sér stað geigvæn-
leg gróður- og jarðvegseyðing á umliðnum öldum, og hefur sú Jrxó-
un haldið áfiam allt fram til dagsins í dag. 1. mynd sýnir þær
leiíar, sem eftir eru af upphaflega áfoksjarðveginum. Þær eru mest-
ar í hlíðunum ofan við Haukadalsbæinn, í hlíðum Sandfells og
upp með Árbrandsánni. Annars staðar er rannsóknarsvæðið að
mestu gróðurvana auðnir, melar, sandar og áraurar (mynd II a og
b). Nokkrar smáar gróðurtorfur hér og Jrar ásamt moldum (mynd
II b) bera þó hljóðlátt vitni um jxað, að þarna hafi áður fyrr verið
gróið land, þakið þykkurn áfoksjarðvegi. Þau gróðursvæði, sem eftir
eru, eru þó engan veginn samfelld, eins og sjá má á 1. mynd,
heldur eru þau öll meira og minna sundurgrafin aí: völdum vatns
og vinda (mynd III a). Þykkt upprunalega áfoksjarðvegsins er
þarna um 2—3 in, en rofbörðin eru venjulega jiykkri og þá sérstak-