Náttúrufræðingurinn - 1969, Qupperneq 57

NÁTTÚRUF RÆ ÐINGURIN N
99
ástæðum er það einnig ósennilegt, að jökulminjarnar geti átt nokk-
urn verulegan þátt í áfokinu, enda hefði áfokssöfnunin þá átt að
vera örust fyrst eftir lok jökulskeiðsins, en svo er þó alls ekki (4.
mynd). Eldijallaaskan leggur einnig nokkuð til af bergskristöllum.
Af sömu ástæðum er það útilokað, að veðrun storknbergs eigi nokk-
urn teljandi þátt í áfokinu. Eldfjallaaskan er þá ein eftir. Það er
því álit mitt, að dfokið sé að lungmestu leyti eldfjallaaska, sem
jafnt og pétt hefur blásið af gróðurlausum svceðum miðhálendisins
yfir á gróðurlendið, en aðrir þeir þættir, sem minnzt hefur verið á
hér að framan, gegni þar aðeins minni háttar hlutverki.
Síðastliðnar tvær aldir liefur orðið eldgos á íslandi að meðaltali
á 5—6 ára fresti. Ekki er ástæða til að ætla, að tíðni þeirra hafi
verið öllu rneiri á þeim tíma, heldur en hefur verið allt frá lokum
síðasta jökulskeiðs. Mörg þessara eldgosa hafa að vísu gefið af sér
mjög lítið öskumagn, en önnur hafa aftur á móti verið því stór-
virkari. Öræfajökulsgosið 1362 þeytti upp unr 10 knv! af ösku og
vikri og Heklugosið fyrir um 2800 árum (H3) gaf frá sér 12 kms
af virkri og ösku (S. Þórarinsson 1958 og 1960), en það fyrrnefnda
samsvarar 10 cm lagi um allt ísland og það síðarnefnda 12 cm lagi.
Nokkur lítið minni öskugos hafa átt sér stað, auk ljöldans af minni
gosum. Að vísu fer oft mikið magn af öskunni á haf út og mikið
berst með rennandi vatni til sjávar, en óhætt er að lullyrða, að
óhemjumagn iisku hefur fallið á miðhálendi íslands, svo að htur
hefur getað reynzt látlaus uppspretta fokefna. Þykkt öskulaganna
er mest umhverfis hið virka eldstöðva belti, en minnkar, er tjær
dregur frá því. Þykkt áfoksjarðvegsins minnkar einnig að sama
skapi (B. Jóhannesson 1960). Glöggt dæmi um það, livernig nýlega
fallið öskulag heiúr reynzt uppspretta áfoks, er hið nokkurra cm
ljóslitaða lag í áfoksjarðveginum, sem Björn Jóhannesson (lt)60)
fann langt fyrir utan öskugeirann af öskulaginu H3.
Eldfjallaaskan er því meginuppistaða áfoksjarðvegsins. Það er Jtví
að vissu leyti rangt að tala um hann sem jarðvegsmyndun. Réttara
væri að nota orðið eldfjallalöss um hann, Jrar sem tilvist hans bygg-
ist l’yrst og frernst á návist eldvirkninnar.
Kornastærðardreifingin á mismunandi dýpi í áfoksjarðveginum
benti eindregið til Jress, að söfnunarskilyrði hans hefðu verið mjög
svipuð mestan hluta myndunartímans, og grófari hluti hans væri
skannnt að kominn. Kornalögunin benti aftur á inóti til Jress, að