Náttúrufræðingurinn - 1993, Side 87

5. mynd. Um 60 m hár kubbabergshamar við Jökulsá á Fjöllum austan við Upptyppinga.
Roughly 60 m high rock wall of columnar jointed basalt at Jökulsá á Fjöllum on the
east side of Upptyppingar. Ljósm. photo Guttormur Sigbjarnarson.
túffkápu eru því vísbending um að það
gos hafi á sínum tíma brotist upp í
gegnum jökulinn. Má þar nefna Upp-
typpinga, Lindafjöll og Fagradalsíjall
vestan til auk stapanna. Túff þarf þó
ekki að vera öruggt merki um gos í
jökli, enda geta einnig orðið gufu-
sprengingar við gos í vötnum eða sjó,
eða þar sem mikið jarðvatn er efst í
berginu. Myndast þá hæðir af Hver-
fjallsgerð. Liklega eru öldurnar við
Jökulsá norðvestur af Rifnahnjúk dæmi
um slíkar myndanir og ef til vill Skálar-
alda. Túfflag í jarðlagastafla getur
einnig verið þykkt öskulag að uppruna.
í móbergsmyndunum þarna er svo-
nefnt kubbaberg mjög algengt (5.
mynd). Um myndun þess hefur mjög
lítið verið fjallað í áðurnefndri umræðu
um myndun móbergs. Þó er þess getið
hvernig það getur myndast við það að
hraunstraumur rennur út í vatn (Guð-
mundur Sigvaldason 1968), eða við
það að vatn rennur yfír hraunstraum
áður en hann storknar (Kristján Sæ-
mundsson 1970). Hins vegar finnast
þarna móbergshryggir sem eru að
mestu eða öllu leyti byggðir upp úr
kubbabergi. Má þar til nefna norður-
hluta hryggjarins við Jökulsá austan
Upptyppinga (5. mynd), vestan í Fagra-
dalsfjalli við farveg Kreppu og í
Grettisgili við Grágæsavatn. A öllurn
þessum stöðum er kubbaberg í allt að
80 m þykkum opnum. í nokkrum til-
fellum má finna tiltölulega þunna
þursa- og bólstrabergskápu utan á
kubbaberginu en annars staðar ekki.
Víðar má finna vísbendingar um að
móbergshryggir séu að nokkru eða öllu
leyti myndaðir úr kubbabergi þó að
það sé ekki sannað. Sérstaklega reynd-
ist þetta áberandi í rofnum móbergs-
hryggjum (Kristinn Albertsson 1972).
Hliðstæð reynsla fékkst við yfirborðs-
athugun á móbergshryggjum á Þóris-
209