Náttúrufræðingurinn - 1993, Blaðsíða 92

dyngju uppi í kverkinni á milli hennar
og Þorlákslindahryggs (1. mynd b). Við
nefndum það Helming þar sem
jökulrofið virðist hafa skafið hálfa eld-
borgina burtu. Umhverfis Helming er
jökulhlaupaþvegin malarslétta svo að
útbreiðsla hraunsins verður ekki rakin
lengra.
A öllu svæðinu frá Grágæsahnjúk að
Sauðá fínnast viða opnur í basalthraun
og niður allan Sauðárdal niður fyrir
Sauðárfoss (9. mynd). Víðast hvar í
Sauðárdal eru þessi hraun þakin
jökulruðningi og jarðvegi svo að það
er erfítt að tengja þau saman í samfellu,
og það getur alls ekki talist útilokað
að móbergsívaf eigi eftir að finnast
þar. Þó að hraunlagasyrpa þessi sé
aðeins 150-200 m þykk hefur hún
runnið á mörgum hlýskeiðum. Yngsta
hraunið suður af Grágæsadal er
líklegast frá síðasta hlýskeiði, eins og
áður var getið, og þá um 100 þúsund
ára. Elstu hraunin í botni Sauðárdals
eru öfugt segulmögnuð og því meira
en 700 þúsund ára gömul.
Rétt segulmögnuð hraun finnast í
botni Vesturdals, við Háumýrar og í
Álftadal (1. mynd c), þar sem þau
ganga undir Álftadalsdyngjuhraunin.
Þarna eru nokkur hraun sem runnið
hafa frá mismunandi eldstöðvum
snemma á núverandi segulskeiði.
Grunur leikur á að hraun geti víðar
verið að finna í lægðinni suðaustan
undir Hatthrygg þó að þar fyndust
aðeins opnur í jökulberg og jökul-
ruðning.
ALDURJARÐLAGA
Bessi Aðalsteinsson (1974) komst að
þeirri niðurstöðu að öfugt segulmögn-
uðu hraunin við Sauðárfoss séu frá
matuyama-segulskeiðinu, aðeins eldri
en rétt segulmagnaða segulmundin,
sem kennd er við jaramilló. Á sínum
tíma gátum við ekki staðfest þetta þar
sem við höfðum ekki fundið sönnun á
jaramilló-segulmundinni í Sauðárdal.
Einar Þórarinsson (Kristbjörn Egilsson
og Einar Þórarinsson 1988) fann þar
hins vegar rétt segulmagnað hraunlag
undir öfugt segulmagnaða móberginu
sem við fundum þar, og þar með var
fyllt í eyðuna og kenning Bessa stað-
fest, en það hafði hann sjálfur einnig
gert annars staðar (Bessi Aðalsteinsson
1986). Hraunlögin við Sauðárfoss (9.
mynd) eru því um milljón ára gömul
og eru þau elsta bergið á kortlagða
svæðinu. Öfugt segulmagnaðar gos-
myndanir frá matuyama-segulskeiðinu
fínnast sem hraun og móberg aðeins í
botni Sauðárdals, nema hvað Einar
Þórarinsson fann öfugt segulmagnað
móberg suðaustan undir Hatthrygg
(Kristbjörn Egilsson og Einar Þórar-
insson 1988). Allar aðrar gosmyndanir
á kortlagða svæðinu hafa reynst rétt
segulmagnaðar og því taldar vera frá
núverandi brunhes-segulskeiði þ.e.
yngri en 700 þúsund ára.
Austan við Kreppu eru engin um-
merki um eldvirkni á nútíma, nema
hvað gígbrotin austan í Arnardalsöldu
gætu verið frá lokum síðasta jökul-
skeiðs. Þau eru samt nokkuð rákuð og
rofín og því augljóst að jökull hefur
skriðið yfír þau.
Móbergsmyndanir frá siðasta jökul-
skeiði eru þar líklega einnig fáar. Þó
munu toppurinn á Fagradalsfjalli, Þor-
lákslindahryggur, Arnardalsljöll og ef
til vill Fremri-Fjallshali hafa hlaðist
upp þá. Á síðasta hlýskeiði hafa runnið
grágrýtishraun í Kverkárnesi og ef til
vill austan við Kverká sunnan Grá-
gæsahnjúks, og líklega er gígbrotið
Helmingur frá þeim tíma.
Berggrunnur Brúardala og Kverkár-
nes virðist mest hafa hlaðist upp á fyrri
hluta brunhes-segulskeiðsins. í grófum
dráttum má líta svo á að jarðlögin
yngist eftir því sem vestar dregur á
214