Náttúrufræðingurinn - 1993, Blaðsíða 105

í janúar 1991 (11. mynd). Aukninguna
mátti rekja til mengaðs snævar sem
bráðnaði og skilaði sér í ána í asahláku
sem hófst á fimmta degi gossins. Talið
er að hrognum og seiðum ferskvatns-
fiska stafi hætta af uppleystu áli ef
styrkur þess fer upp fyrir 0,3 mg/kg
(Driscoll o.fl. 1980).
Vegin meðalefnasamsetning árvatns
á Suðvesturlandi er sýnd í 1. töflu,
ásamt meðalefnasamsetningu árvatns
á jörðinni og efnasamsetningu úrkornu,
jökulíss og grunnvatns á íslandi. Meira
er af uppleystum kísli og natríum í
íslensku árvatni en í meðaltali fyrir
árvatn á jörðinni, en önnur uppleyst
aðalefni eru í minni styrk í íslensku
árvatni. Þetta stafar af því að kísill er
auðleystur úr íslensku gosbergi og
leysist hraðast allra efna úr því (Sig-
urður R. Gíslason og Eugster 1987a).
Sjávardrífa er mikil á Islandi, vegna
þess að landið er umlukið sjó og veður-
hæð tiltölulega mikil, og natríum binst
líklega ekki í veðrunarsteindum þar.
Styrkur annarra efna í íslenskum ám
er minni vegna þess hve árnar og
afrennslissvæði þeirra eru stutt, brött
og vatnsgeng. Tími til efnaskipta er
því naurnur miðað við þann tíma sem
vatn í helstu fljótum jarðarinnar hafa
haft til efnaskipta við umhverfi sitt.
Styrkur klóríðs (Cl) er venjulega
mestur í ám nálægt sjó. Þó er undan-
tekning frá þessu þar sem jarðhitavatn
hefur blandast árvatni. Jarðhitaáhrif
sjást glöggt t.d. á styrk flúors (F) og
súlfats (S04) í ánum, Varmá í
Árnessýslu, Reykjadalsá í Borgarfirði
og Þjórsá (1. tafla). pH árvatnsins er
hærra en úrkomu (8. mynd og 1. tafla)
og bendir það til þess að H+jónir tapist
úr vatninu eftir að úrkoma fellur á
vatnasvið ánna. Styrkur klóríðs er
svipaður og í úrkomu en styrkur
annarra efna er meiri (2. mynd og 1.
tafla). Klóríð í íslensku grunn- og
11. mynd. Breytingar í styrk flúors og áls
í Ytri-Rangá við Galtalæk vegna Heklu-
goss í janúar 1991. Frá Sigurði R. Gísla-
syni o.fl. 1992.
árvatni er að mestu leyti ættað úr
úrkomu (7. mynd) vegna þess hve
íslenskt berg er klórsnautt (Stefán
Arnórsson o.fl. 1993). Þrátt fyrir að
töluvert rnagn af bergi leysist upp í
grunnvatninu á leið þess frá hálendi til
láglendis bætist lítið af klóríði við
vatnið. Til dæmis er talið að um 0,1 til
1 gramm af bergi hafi að meðaltali
leyst upp í hverju kílói af því grunn-
vatni sem kemur upp við jaðar Ódáða-
hrauns á Norðausturlandi (Sigurður R.
Gíslason og Eugster 1987b). Þó eru til
undantekningar frá þessu þar sem
grunnvatnið hefur hvarfast við veru-
legt magn bergs eða blandast við sjó
eða eldíjallagas. Ef gert er ráð fyrir að
allt C1 í árvatni sé ættað úr sjó má
reikna hversu rnikill hluti helstu upp-
leystra efna í árvatni er þar vegna efna
sem berast inn á vatnasvið ánna með
úrkomu annars vegar og uppleysingar
227