Náttúrufræðingurinn - 1993, Page 157

þessi tala kölluð „14C-aldur“. Að
blanda hér aldri inn er villandi og
veldur oft misskilningi og vil ég því
frekar kalla þessa tölu, T, Libby-tölu.
Þegar Libby-tala sýnis með óþekktan
aldur, sem við skulum tákna með Lx
(Lx=8033-ln{Ao/Ax}), hefur verið fund-
in með mælingu er vaxtarskeiðið
fundið af kvörðunarferli í líkingu við
þann sem sýndur er á 1. mynd, nema
hvað y-ásinn sýnir nú Libby-töluna í
stað gildisins á A(/Ao (2. mynd). Nú
þarf að finna hvar á þessum ferli, þ.e.
jöfnunarferli sem dreginn er gegnum
mælipunktana, sama Libby-tala finnst.
En hér kemur upp vandi. í upphaflegri
aðferð Libbys var einfalt samband
milli C-14 styrksins (Ax/Ao) og aldurs
sýnisins (1. jafna) en kvörðunar-
ferillinn er með nokkrum hlykkjum og
getur lárétt lína, sem svarar til ákveð-
ins gildi á Lx, skorið ferilinn á þrernur
stöðum og gefur mælingin þá þrjú
möguleg vaxtarskeið.
Hvernig á þá að gefa upp aldur sýnis
og óvissu mælingarinnar? Á að miða
við skurðpunktana þrjá þegar svo
stendur á? Um tíma tíðkaðist það
nokkuð. Það segir þó ekki nema hálfa
söguna því taka þarf tillit til mæli-
óvissunnar, bæði í Lx og í mælipunkt-
um kvörðunarferilsins, en síðarnefnda
óvissan er þó oftast mun minni (2.
mynd). Gera má ráð fyrir gaussískri
óvissudreifingu í Lxen óvissan í vaxt-
arskeiðinu er mun flóknari, eða getur
verið það, allt eftir þvi hvar á skal-
anum gildið Lx liggur. Til að halda
öllum upplýsingum mælingarinnar
verður nú að lýsa aldrinum með lík-
indadreifingu, sem getur verið býsna
flókin. Til að geta túlkað niðurstöðuna
að fullu er stundum nauðsynlegt að
líta einnig á kvörðunarferilinn um-
hverfis hið mælda Lx- gildi eins og
vikið verður að síðar.
Líkindadreifing vaxtarskeiðsins (og
þar með aldur) er reiknuð í tölvu og
hafa nokkur forrit verið skrifuð til að
leysa verkefnið, en öll byggjast þau á
kvörðunarferli Stuivers og Pearsons.
Ég styðst hér við forrit sem Magnus
Hedberg, forstöðumaður C-14 stof-
unnar í Stokkhólmi, hefur skrifað, en
þar reiknar hann líkurnar á að aldurinn
falli innan tímabils hvers kvörðunar-
punkts (sem oftast er áratugur). 2.
mynd sýnir hluta af kvörðunarferlinum
þar sem y-ás grafsins sýnir nú gildi
Libby-tölunnar og sést þar vel hve
mikil áhrif hlykkirnir geta haft á
endanlega niðurstöðu. Á myndinni er
líkindaferill vaxtartímans einnig sýnd-
ur. Af mynd 2b mætti ætla að C-14
aðferðin sé gagnslítil á tímabilinu eftir
árið 1500. Svo þarf þó engan veginn
að vera. Hlykkirnir bjóða upp á nýja
möguleika, því hér er hallinn á
ferlinum meiri, og getur það nýst vel
ef t.d. er vitað að sýnið er frá tíma-
bilinu 1600-1700.
í flestum tilvikum er of flókið fyrir
notendur aldursgreininga að fá upp-
gefna slíka líkindadreifingu; þeir kjósa
eðlilega fremur að lýsa aldrinum með
einni tölu og einföldu óvissubili, þar
sem 67% líkur eiga að vera fyrir þvi
að rétt gildi liggi innan óvissumark-
anna. Þá er líklegasti vaxtartíminn
gefinn sem það ár er skiptir flatarmáli
líkindaferilsins í tvo jafnstóra hluta og
þegar 67% óvissubilið (a) er við þau
mörk sem setja 16% af flatarmálinu á
hvora hlið.
ENDURSKOÐUN Á
ALDURSÁKVÖRÐUN
LANDNÁMSLAGSISNS
Ekkert gjóskulag hefur verið rann-
sakað jafn vandlega með C-14 aðferð-
inni og landnámslagið. Tvær aldurs-
greiningar eru komnar frá Sigurði
Þórarinssyni (1977), ein frá Hreini
Haraldssyni (1981) og ein frá Margréti
279