Samvinnan - 01.03.1928, Side 60

Upphaf stóriðjunnar
og Adam.Smith.
Kjami þj óðmegunarfræði Adams Smith var hin
frjálsa samkepni, eins og áður er sagt. Samningafrelsi
manna í milli í viðskiftum var ein af meginkröfum henn-
ar. Samningar milli vinnuveitenda og vinnuþiggjenda um
launakjör eða tilhögun vinnunnar var engin undatekning
frá henni. Samningafrelsið milli vinnuveitanda og verka-
manna var skýrt á sérstakan hátt. öll samtök verkalýðs-
ins, er miðuðu að því að hækka launin, stytta vinnutím-
ann eða bæta heilbrigðisástandið við vinnuna, voru álitin
skaðleg fyrir þjóðfélagið, brot á hinni frjálsu samkepnis-
hugsjón, og ættu að vera bönnuð með lögum. Verkamenn
áttu hver um sig að semja um laun sín og annað við
vinnuveitendur. Þeir máttu ekki ganga til samninga sam-
einaðir, og ríkisvaldið átti þar hvergi nærri að koma.
Báðir aðilar áttu að vera einir um þau mál. Formælendur
og fylgismenn þessarar stefnu litu svo á, að það væri ósam-
rýmanlegt eðli og hugsjón hinnar frjálsu samkepni, að
ríkið hlutaðist til um þau mál, Frá dögum Elísabetar
drotningar voru til gömul lög, sniðin eftir þörfum þeirra
tíma, er meðal annars heimiluðu dómurum landsins að
ákveða launin í ýmsum handiðnum og miðla málum, ef
meistarar og sveinar gátu ekki orðið á eitt sáttir. Lög
þessi töldu iðjuhöldamir skaðleg atvinnuvegunum og að
þau brytu í bág við aldarandann, þau ykju framleiðslu-
kostnaðinn, gerðu vöruna dýrari og skertu gróða fram-
leiðendanna. Þar sem verksmiðjuiðnaðurinn og stóriðjan
ruddi sér til rúms, urðu kjör verkamanna lakari og launin