Samvinnan - 01.03.1928, Síða 62

56
SAMVINNAN
fjölmennis. I flestum iðnaðargreinum sátu karlmenn ekki
fyrir vinnunni. Iðjuhöldamir létu konur og böm bægja
þeim frá atvinnu. Við það varð atvinnuleysi karla miklu
meira en ella, og launin svo lág, að þau hmkku ekki til
að fullnægja sárustu þörfum manna. Oft var það konan,
er framfærði heimilið, en mennimir sátu auðum höndum
heima eða leituðu til drykkjustofunnar. Það jók á vand-
ræðin, að stóriðjunni fylgdi óstöðug atvinna, vegna tak-
markalausrar kepni atvinnurekenda að auka framleiðsl-
una til hins ítrasta. Þeir gátu boðið verkamönnum byi’g-
inn á öllum sviðum, neytt þá til að vinna fyrir hungurs-
laun og lengt vinnutímann eftir geðþótta sínum. Venju-
legur vinnutími var 14—16 stundir í sölarhring. Á síðara
hluta 18. aldar og fram á 19. öld var korn og ýmsar aðrar
landbúnaðarafurðir dýrar og hækkuðu í verði vegna
styrjalda og verndartolla. Laun verkalýðsins voru svo
lág, að hann gat ekki veitt sjer slíka fæðu nema af
skomum skamti, heldur varð hann alment að sætta sig
við ódýrastu fæðutegundir, svo sem kartöflur og kálmeti.
örbirgð og atvinnuleysi, skortur á öllum heimilisþæg-
indum og vonleysi um framtíðina sljóvgaði ábyrgðartil-
finningu verkamannanna og veiklaði líkamlega og and-
lega orku þeirra. Drykkjuskapur, óþrifnaður, sjúkdómar,
lestir og váleg dauðsföll sigldu í kjölfar örbirgðarinnar.
Atvinnurekendur neyttu aðstöðu sinnar gegn verka-
lýðnum á ýmsan hátt, til þess að gera hann svo háðan
sér sem unt var og reyta frá honum launin aftur. Fjöldi
iðjuhölda rak matvöraverslanir og borguðu verkamönnum
út í vörum. Menn fengu að jafnaði ekki vinnu, nema þeir
sættu sig við að fá laun sín í vörum. Þegar vinnulaun
voru greidd í peningum, var venjulega svo um samið, að
verkamenn ættu að versla við vinnuveitandann. Með því
að selja verkalýðnum lélega og dýra vöru, gátu iðjuhöld-
amir stungið í vasa sinn aftur nokkrum hluta launanna.
Lánsverslunin batt menn á skuldaklafa og gerði þá enn
háðari vinnuveitendum. Urðu þeir að vinna hjá lánar-
drotni meðan þeir skulduðu, og urðu að sætta sig við