Samvinnan - 01.04.1968, Blaðsíða 36
„Háskólabókavörðurinn, eða
staðgengill hans, ætti að sitja
alla háskólafundi, þar sem til
umræðu eru málefni eins og
þróun nýrra kennslu- og rann-
sóknarsviða, gerð rannsóknar-
áætlana og tillögur um nýjar
byggingar, sem varðað gætu
stefnuna í safnmálum.“1)
Skylt er að taka fram, að
háskólaráð hefur oft sýnt við-
leitni til að hlynna að Hbs., en
mikið vantar á, að málatilbún-
aður þess hafi verið á nægi-
lega faglegum rökum reistur.
Háskólinn verður að gera ræki-
lega úttekt á bókasafnsmálum
sínum, án þess að menn reyni
að telja sér trú um, að áistand-
ið sé betra en það er. Við því
dugir ekki að kveinka sér. Á
þessum vettvangi verður hins
vegar ekki gerð nákvæm grein
fyrir ásigkomulagi safnsins. Er
hvort tveggja, að mikið rúm
þyrfti til, og hitt, að slíkt efni
á frekar að ganga embættis-
leið en birtast í blaðagrein.
IV. Starfslið.
í þessari grein hefur áður
verið vikið að starfsmanna-
fæðinni í Hbs., þar sem nú
starfa aðeins tveir bókaverðir,
auk eins ritara. Nokkru betra
er ástandið í Lbs. Þar eru nú
10 bókaverðir. Hins vegar er
þar ekkert aðstoðarfólk, utan
einn ritari, og er það vitaskuld
fráleit tilhögun. Þessi háttur
að ráða í söfnin svo til ein-
göngu bókaverði, með svipuð
laun og ábyrgð, en nálega eng-
an ódýrari starfskraft þeim til
aðstoðar, þekkist ekki í nein-
um sambærilegum söfnum er-
lendis, sem ég hef kynnzt eða
haft spurnir af. Víðast hvar
er aðstoðarfólk um eða yfir
helmingur af samanlögðum
starfsmannafjölda. Afleiðingin
af þessu háttalagi hér er sú,
að verulegur hluti af vinnu-
tíma langskólamenntaðra
bókavarða hefur farið í að inna
af hendi störf, sem aðstoðar-
fólk gæti leyst með jafngóð-
um árangri eða betri. Slík
verktilhögun er til þess fallin
að draga úr bókavörðum dáð
til að fást við verkefni, sem
þeim hæfir, og getur þessi só-
un á hinu dýrara vinnuafli
naumast verið fjárveitinga-
valdi ríkisins að skapi. Þarf að
verða breyting á þessu hið
bráðasta. Hefur Bókavarðafé-
lag íslands nýlega sent frá sér
ýtarlegar og rökstuddar til-
lögur um ný launastig í rann-
1) University Grants Committee. Report
of the Committee on Libraries. London
1967, bls. 146.
sóknarbókasöfnum, bæði að
því er tekur til bókavarða og
aðstoðarfólks. Er ekki rúm til
að rekja þær tillögur hér í
einstökum atriðum, en félagið
hefur farið fram á, að hin nýju
starfsheiti fyrir bókasafnsfólk
verði sett inn í launakerfi rík-
isins við þá endurskoðun þess,
sem fram fer á þessu ári. Munu
bókaverðir í rannsóknarbóka-
söfnum líta það alvarlegum
augum, ef daufheyrzt verður
við þessari sjálfsögðu kröfu
um vinnuhagræðingu.
V. Sameining Landsbókasafns
og Háskólabókasafns.
Eins og kunnugt er, var árið
1957 samþykkt þingsályktun-
artillaga um að sameina Lbs.
og Hbs. Þetta var vafalaust
skynsamlega ráðið, og verður
síðar vikið nánar að rökum til
þess. Ætlunin er, að reist verði
hús fyrir sameinað safn á lóð
Háskólans. Af framkvæmdum
í þá átt hefur þvi miður ekki
orðið, en málinu hefur þó
ávallt verið haldið vakandi, og
á síðasta ári sameinaðist
Bandalag háskólamanna um
stuðning við málið. Hefur rétti-
lega verið bent á, að þjóðin
geti naumast minnzt 1100 ára
afmælis síns betur en með því
að reisa í tilefni þess hús yfir
handrit sín, fræðibækur og
vísindarit. Það hefur og orðið
áhugamönnum um byggingu
safnhúss ánægjuefni, að Al-
þingi sýndi málinu þann áhuga
á s.l. hausti að taka upp á f jár-
lög í fyrsta sinn smáfjárveit-
ingu til undirbúnings að bygg-
ingu hússins. En þótt smátt sé
af stað farið, verður að vona,
að ekki sé um sýndaraðgerðir
að ræða.
En annað mál er það, að
áætlunin um sameiningu safn-
anna hefur alls ekki verið
hugsuð til loka eða nægileg
grein gerð fyrir henni. Sumir
hafa hugsað sér algeran sam-
runa stofnananna, hvað stjórn
og skipulag snertir, aðrir laus-
leg rekstrartengsl tveggja
stofnana undir sama þaki, án
verulegs samruna bókakosts-
ins. Þessi óvissa er til þess
fallin að valda tortryggni og
misskilningi, einkum meðal
þeirra, sem lítt eru kunnug-
ir safnrekstri. Nánari út-
færsla sameiningarhugmynd-
arinnar er safnfræðilegt við-
fangsefni fyrst og fremst, og
verða bókaverðir isjálfir að
annast það að mestum hluta,
ef von á að vera um árangur,
og er þetta mikil vinna. Kem-
ur þar til rækileg könnun á
bókakosti, ásigkomulagi, stöðu
og hlutverki Lbs. og Hbs., svo
og annarra rannsóknarbóka-
safna, einnig framtíðarþörfum
Háskólans á lestrarrými og
bókasafnsþjónustu. Þá þarf að
kanna og hafa hliðsjón af
rekstri sambærilegra stofnana
erlendis og vinna síðan úr
þessum upplýsingum eftir föng-
um með aðstoð handbóka um
safnfræðileg efni. Aðstoð er-
lendra stofnana er sjálfsagt
að hagnýta eftir föngum, en
bein þátttaka erlendra sér-
fræðinga er þó naumast brýn,
fyrr en nálgast lokastig könn-
unarinnar. Það er t.rúa mín, að
niðurstöður slíkrar rannsókn-
ar mundu sannfæra flesta
menn um, að eitt sæmilega
búið miðsafn sé hagkvfemasta
lausnin í okkar litla þjóðfélagi.
Örðugt er vitanlega að svo
lítt könnuðu máli sem nú er að
gera sér glögga grein fyrir um-
fangi og rekstrarfyrirkomulagi
sameinaðs bökasafns, en með
þeim fyrirvara, sem af eðli
málsins leiðir, þykir mér þó
rétt að reifa stuttlega hug-
myndir mínar um slíka stofn-
un, ef það mætti verða til þess
að skýra málefni þetta að
nokkru.
VI. Samfærsla bókakostsins.
Samfærslu bókakosts safn-
anna mætti í meginatriðum
haga á þessa leið: Bókum ís-
landsdeildar (þ. e. íslenzkum
bókum og bókum, sem varða
ísland) sé haldið sér, líkt og
nú er í Lbs. Sú deild verði lok-
uð fyrir gestum, en bækur af-
greiddar til notkunar á lestr-
arsal. Erlendum bókakosti
safnanna ætti að blanda nær
algerlega saman, og skyldi sá
hluti safnsins vera opinn
kennurum og stúdentum Há-
skólans, svo og öðrum gestum
eftir nánari ákvörðun, og má
sækja nægar fyrirmyndir í
erlend söfn um þetta. Safn-
gestirnir hafa þá leyfi til að
ganga um bókageymslur þessa
hluta safnsins, kynna sér
bókakostinn eftir eigin athug-
un og velja sér bækur til notk-
unar, en flestar bækur í þess-
um safnhluta skulu falar til
útlána. Einnig skulu vera í
hinum opna hluta safnsins
íslenzkar bækur og erlendar
bækur um íslenzk efni, þær er
nú á að heita að sjálfbeini sé
að í Hbs. Yrði þannig mikill
hluti sömu rita sem mynda
fslandsdeild einnig í hinum
opna hluta safnsins til frjálsra
afnota og útlána, sum í mörg-
um eintökum. Hinu verðmæta
safni Benedikts Þórarinssonar,
sem hann gaf Háskólanum á
sínum tíma, er samkvæmt
ákvæðum gefanda haldið sér,
og mundi svo verða áfram eft-
ir sameiningu safnanna og
safnið verða einkum til notk-
unar fyrir kennara Háskólans.
VII. Húsnæði.
Á þessu stigi er ekki unnt að
mynda sér skoðun um gerð
safnhússins sjálfs nema í
stærstu dráttum. Bókageymsl-
ur mættu vera með a. m. k.
tvennum hætti. í hinum lok-
aða hluta safnsins mættu þær
vera gluggalausar að mestu
eða öllu, og væri það jafnvel
betra, þar eð með því móti
héldust geymslurnar nær ryk-
lausar og raka- og hitastig
jafnara en þar sem opnanleg-
ir gluggar eru. En í þessum
hluta safnsins yrðu einmitt
þær bækur, sem varanlegasta
geymslu þyrftu. Þessi geymslu-
háttur eykur einnig á mögu-
leika til nýtingar húsnæðis, þar
sem til þess má taka djúpt
niðurgrafna kjallara eða mið-
hluta húss, þar sem gluggum
verður sízt við komið. í þess-
um hluta safnsins kemur vel
til mála að nota eitthvað af
stálskápum á rennibrautum
til að auka nýtingu gólfrým-
isins, en þó skyldi englnn of-
meta gildi slíkra skápa til
rúmdrýginda.
Á hinn bóginn er heppilegra,
að hinn opni hluti safnsins sé
í björtu húsnæði með opnan-
legum gluggum, og tíðkast víða,
að í slíku húsnæði séu höfð
lesborð eða jafnvel básar
(carrels) meðfram útveggjum.
Notkun renniskápa kemur ekki
til greina í þessum hluta safns-
ins.
Að því er lestrarrými varðar,
þarf í fyrsta lagi að vera með-
alstór lestrarsalur, ætlaður
þeim aðallega, sem fást við
fræðileg og vísindaieg við-
fangsefni og þurfa mikið á
bókum að halda, sem ekki eru
til útláns. f þessum sal þarf að
vera stöðug gæzla og mikið af
handbókum. í öðru lagi þarf
ríflegt lestrarrými ætlað stúd-
entum einkum, og þarf fjöldi
lessæta af því tagi að vera
meiri en samanlagður fjöldi
lessæta annars staðar í hús-
inu. Er vafasamt, hvort heppi-
legt er að koma þeim öllum
fyrir í einum stórum sal. Álit-
legra er að koma nokkru af
þeim fyrir á miðlungsstórum
spildum inni í hinum opna
hluta bókasafnsins, og veldi þá
stúdent sér sæti á þeirri spild-
unni, sem liggur næst bóka-
kostinum í hans grein. Sem
dæmi um góða fyrirmynd að
36