Samvinnan - 01.04.1968, Blaðsíða 45
brigði, sem gætu gerzt hér.
Mjög sérhæfð bókasöfn til vís-
inda skortir okkur enn, nema
íslandsdeild Landsbókasafns er
vel heppnuð deild, sinnar teg-
undar. Handbókasöfn í hag-
nýtum rannsóknarstofnunum
landsins geta orðið vísinda-
rannsóknum að miklu liði. Hins
vegar skal ég reyna að bregða
upp mynd af sjálfsnógu
rannsóknarbókasafni, helzt
„safni hreinna" vísinda eða
„teoretískra" greina, hvort
heldur sem dæmið gerist í
hugvísindum eða raunvísind-
um.
Athugum nokkrar af orsök-
um til myndunar þessa stofn-
unarbókasafns og tilgang þess
fyrstu áratugi sína. Því er ætl-
að að vera hjálpartæki við
lausn ólíkra viðfangsefna, jafn-
ótt og þau ber að höndum, og
þarf því að vera nokkuð víð-
tækt, ná inn á jaðra margra
þekkingarsviða, sem meir eru
þó stunduð í einhverri annarri
stofnun. í næstu lotu og raun-
ar enn meir þegar stofnunin
„afslappar sig“, ber safninu að
vera hjálpartæki til að styrkja
virðuleik hennar og metorð,
sýna útlendum gestum og
öðrum, hve torsótt fræði hafi
þarna verið iðkuð oft og tíð-
um og einnig hafi safnazt
fágætar bækur í safnið. Að
baki þessum tvenns konar til-
gangi felst oft kappsamur
kraftur, en stundum hégómi og
veikleiki eins og gengur. Þess
vegna er lítt hægt að gizka á
gæfu eða veilu slíkrar stofn-
unar nema þekkja markmið og
getu einstaklingsins, sem vera
kann leiðandi andi hennar.
Við getum nefnt hann
prófessorinn, þó annar titill og
rannsóknarsvið gæti eins kom-
ið til mála. Hann vill afreka
eitthvað, sem mælt verði á al-
þjóðlegan kvarða, — aðra
kvarða viðurkennir hann vart,
— og umsagnir eða tilvitnan-
ir útlendinga í greinar hans
eru honum sá kvarði. Þetta
er heimsfrægð fyrir skóla hans
og land. Það er ómótmælan-
legt, að taka verður erlenda
viðmiðun fram yfir innlendar
óskir og fordóma, þegar
prófessor og safn af þessu tagi
eru sett á vog. En nokkur hluti
háskólakennara litur hornauga
til þessa „fyrirbrigðis", lízt
ekki sem bezt á, ef þau yrðu
of mörg og umgirt sérréttind-
um, meðan margir þeirra
kenna við afleit skilyrði og
enga fasta rannsóknaraðstöðu.
Óhemjulegt miðflóttaafl getur
torveldað háskólastjórnina og
gert það allt annað en ánægju-
starf að vera rektor og sátta-
semjari. „Miðflótti" í háskóla
á sér margar orsakir, en þessi
týpa af fullvalda institútum,
oft smáum, er einn virkasti
miðfló(ttakrafturinn. T. d. í
skipulagningu bókasafna við
þýzka háskóla fást þau tæp-
lega til að taka neinn þátt,
enda fá í hlut sinn til bóka-
kaupa miklu meira af al-
mannafé en háskólabókasöfn-
in.
Nokkur keppni hlýtur ávallt
að verða um takmarkað fé og
húsakost milli hinna ólíku
parta, sem háskóh er gerður
úr. Á hverju þensluskeiði
standa bókasöfn hans hallara
fæti en aðrir í keppninni og
una því þá verst, ef þau þjáir
slæmt skipulag í bókaöflunar-
málum og bókalánum.
Kostir hinna sérhæfðu smáu
vísindabókasafna, sem að
minnstu leyti eru notuð af
stúdentum, eru eigi litlir, þeg-
ar markmið hvers safns er
nógu skýrt skilgreint og sam-
vinna höfð við miðsafn. Sé
þeim skilyrðum ekki fullnægt,
ber hins vegar að styrkja þau
með varfærni, en vitaskuld
ekki banna. Hin sérhæfðustu
söfn eru oft stofnuð með stór-
gjöf eða fá tíðari og virðing-
armeiri gjafir en „opinber“
söfn, samkvæmt margra landa
reynslu. Meira að segja er
hægara að fá fé til að byggja
yfir þau, stundum að gjöf úr
erlendum sjóðum, stundum frá
einkaaðila.
En sé vikið að síðustu að
hinu, hvernig sætta ber í mið-
safni hinar ólíkustu þarfir
safngesta og fræðigreina, ber
að mæla með sjálfbeinanotk-
un í meira og minna deild-
skiptu húsi safnsins, þar sem
margt er af hóflega stórum,
lítið vöktuðum lestrarsölum
með helztu efnisflokka af þeim
ritum þar við hliðina, sem við-
komandi starfsgreinarstúdent-
ar (lög, læknisfr., viðskiptafr.
etc.) eða vísindamannahópur
telur sér brýn. Innangengt sé
milli allra lesrýma og deilda,
en nauðsynlegt eftirlit með
gestum sé eingöngu við út-
gang úr safni.
Kostir þessa deildskipta, en
að mörgu leyti miðsækna safns
ættu að vera nokkuð auðskild-
ir, en þó mun reynsla sanna
enn betur áhrif þeirra á not-
endur með tímanum. Fjöldi
stúdenta og jafnvel sérfræð-
inga fær þá fyrst áhuga á
ýmsum merkum bókum og efn-
issviðum, þegar skápur með
ritunum hefur verið alllengi
fyrir augum þeirra við hlið
hinna fyrri áhugaefna, og er
safnvörðum það engin ný
reynsla. í bili munu húsnæð-
isaðstæður ekki leyfa neinu
safni á íslandi að koma þessu
við. Og meðan svo er, gengur
illa að komast úr þeim álögum,
að íslenzkir menntamenn skuli,
yfirleitt, vera vanþróaðasti
safnsnotendahópur mennta-
manna með germönskum þjóð-
um.
Björn Sigfússon.
ÚSKAR INGIMARSSON:
NOKKUR ORÐ UM
SERFRÆÐIBOKASÖFN
Eftir því sem tækni og vís-
indum fleygir fram, því brýnni
verður þörfin fyrir vel búin
söfn bóka og tímarita í hinum
ýmsu sérgreinum. Vísinda-
mennirnir og tæknifræðing-
arnir verða að hafa aðgang
að sem beztu úrvali handbóka
og sérfræðibóka, bæði til notk-
unar í daglegu starfi sínu og
til að auka við þekkingu sína
og fylgjast með því, sem efst
er á baugi hverju sinni.
Hér á landi eru tækni- og
sérfræðibókasöfn enn tiltölu-
lega smá í sniðum af skiljan-
legum ástæðum, en vöxtur
þeirra hefur verið ör hin síð-
ari ár, og má búast við mikilli
aukningu á næstu áratugum.
Jafnframt því að söfn þau, sem
fyrir voru, færa út kvíarnar,
er þess að vænta að nýjum
söfnum verði komið á fót, eft-
ir því sem eldri og nýrri sér-
greinar þróast í landinu.
Rannsóknabókasöfn, eins og
Landsbókasafn og Háskóla-
bókasafn, gegna auðvitað
miklu hlutverki í öflun marg-
víslegra sérfræðirita, en þau
geta þó aldrei komið í staðinn
fyrir sérfræðisöfnin. Söfn
rannsóknastofnana atvinnu-
veganna, Iðnaðarmálastofnun-
arinnar og Orkustofnunar-
innar, svo að nokkur séu
nefnd, eru hvert fyrir sig mik-
ilvægur liður safnastarfseminn-
ar í landinu. Söfn þessi fá í
skiptum eða kaupa hundruð
tímarita um sérfræðileg efni
frá fjölmörgum löndum heims,
auk bóka og smáprents.
Ástand sérfræðibókasafna
hjá hinum ýmsu stofnunum
hefur þó ekki verið upp á
marga fiska, enda til skamms
tíma litið á þau sem einhvers
konar „kolbít í öskustó". Þeim
hefur verið troðið í kompur
og kytrur, þar sem engin leið
er að koma lagi á neitt né
finna það, sem á þarf að halda.
Starf þeirra, sem þar vinna,
hefur heldur ekki verið metið
sem skyldi, enda í mörgum
tilvikum um hreina ígripa-
vinnu að ræða. Á þessu verður
vonandi breyting með fjölg-
un og stækkun safnanna, en
því lengur sem það dregst, því
kostnaðarsamari og tímafrek-
ari verður endurskipulagning-
in.
Freistandi hefði verið að
geta sagt frá starfsemi allra
helztu sérfræðibókasafnanna,
en þess er ekki kostur í svo
stuttu máli. Verður hér aðeins
minnzt lauslega á bóka-
safn Hafrannsóknastofnunar-
innar, enda er það kunnugast
höfundi þessarar greinar.
Eins og nafnið bendir til,
er hér einkum um að ræða safn
rita, er fjalla um sjó- og fiski-
rannsóknir, dýralíf sjávar og
plöntugróður, en einnig er þar
margt bóka um almenna nátt-
úrufræði, auk ýmiss konar
handbóka. Mikil aukning hef-
ur orðið á safninu síðustu ár-
in, og þá einkum eftir að keypt
var bókasafn dr. Árna Frið-
rikssonar á s.l. sumri. Voru
þar bæði bækur, tímarit og
sérprentanir, og má segja, að
safninu væri að þessu helm-
ingsauki. í safni Árna var
fjöldi góðra bóka, sem mikill
fengur er að, þó að ekki sé
þar margt fágætra bóka. Hitt
er á að líta, að Árni hafði
áhuga á mörgum greinum
náttúruvísinda, og kennir því
margra grasa í safni hans.
Annars er meginuppistaðan
í safninu tímarit, sérprentan-
ir og ritraðir. Skipti eru höfð
við nær 300 erlendar stofnan-
ir, en auk þess keypt margt
rita, og mun láta nærri, að
470 tímarita- og ritraðatitlar
séu í safninu. Sérprentanir
munu vera mikið á annað
tugþúsundið.
Notendur safnsins eru fyrst
og fremst sérfræðingar Haf-
rannsóknastofnunarinnar, svo
og aðrir starfsmenn þar, en
einnig eru rit þaðan lánuð
einstaklingum, sem vinna að
rannsóknum eða athugunum
tengdum sjávarútvegi. Rann-
sóknastofnun fiskiðnaðarins
og Fiskifélag íslands hafa
einnig bókasöfn, og væri ekki
óeðlilegt, að þau yrðu með tíð
og tíma hluti stærra bókasafns
rannsóknastofnana sjávarút-
vegsins.
Það er svo með bókasöfn í
náttúrufræðigreinum, að þau
vaxa mjög ört. Þróunin er sú,
45