Samvinnan - 01.04.1968, Blaðsíða 48
ELLEFU SPURNINGAR TIL MENNTAMÁLARÁÐHERRA OG SVÖR HANS
Spurning: Stundum heyrist þeirri skoð-
un hreyft, að bókasöfn gjaldi þess, að þau
eru hljóðlátar stofnanir, og aðhlynning
að þeim þyki því ekki nægilega vænleg til
öflunar fylgis meðal kjósenda. Hvert er
álit yðar á þessu?
Svar: Sem betur fer er því ekki svo farið,
að það ráði alltaf úrslitum á Alþingi, hvað
vænlegt er til öflunar fylgis meðal kjós-
enda. Þótt bókasöfn séu sannarlega hljóð-
látar stofnanir — og eigi að vera það —
er ekki heldur þar með sagt, að aðhlynn-
ing að þeim sé ekki vænleg til öflunar
fylgis meðal kjósenda. Ég held þvert á
móti, að kjósendur almennt kunni vel að
meta það, að vel sé gert við bókasöfn.
Áhugi íslenzks almennings á hvers kyns
fræðum og þá sérstaklega íslenzkum fræð-
um er mjög mikill. Ég hef t. d. orðið þess
var, að bygging Árnagarðs nýtur mikillar
hylli almennings. Ríkið stendur straum af
byggingarkostnaði þess hluta hússins, sem
ætlaður er Handritastofnuninni. Hann er
áætlaður að munu kosta 15 milljónir
króna. Engar deilur urðu um fjárveitingu
til þessara framkvæmda, og þær hafa
verið veittar viðstöðulaust eftir því sem
þörf hefur verið á, og mun þetta stórhýsi
rísa af grunni á óvenju skömmum tíma.
Spurning: Árið 1957 var gerð þingsálykt-
un um að sameina stóru söfnin, Lands-
bókasafn og Háskólabókasafn. Hafa komið
fram rök gegn þeirri lausn eða má líta svo
á, að með fjárveitingu til bókhlöðubygg-
ingar nú hafi verið tekin bindandi ákvörð-
un um sameiningu?
Svar: Alþingi hefur markað þá stefnu,
að sameina skuli bókasöfnin, og álít ég þá
stefnu vera rétta. í Háskólanum sjálfum
tel ég aðeins eiga að vera handbókasafn
til afnota fyrir kennara og stúdenta. Hins-
vegar er augljóst, að ekki er unnt að
framkvæma sameininguna fyrr en reist
hefur verið hús, er rúmað geti bæði söfnin.
Það er ekki fyrr en á þessu þingi, að sam-
staða hefur náðst um fjárveitingu til þess
að byggja bókasafnshús. í fjárlögum fyrir
yfirstandandi ár voru veittar 1,5 milljónir
króna í byggingarsjóð bókasafnshúss, en
vegna sparnaðar í ríkisútgjöldum var
framlagið til byggingarsjóðs lækkað í 0.5
milljónir. Hins vegar hefur sú hugmynd
komið fram, að tilhlýðilegt væri að minn-
ast 1100 ára afmælis íslandsbyggðar með
því að reisa veglega bókhlöðu yfir bæði
söfnin. Álít ég það vera langbeztu hug-
myndina, sem komið hefur fram í sam-
bandi við 1100 ára afmælið. Á næstunni
mun á það reyna, hversu mikið fylgi hún á.
Ég vona, að hún muni reynast eiga mikið
fylgi og verði sigursæl.
Spurning: Hvenær má búast við, að haf-
inn verði undirbúningur að byggingu
bókasafnshúss, og í hverju mun hann
vera fólginn fyrst í stað?
Svar: Ef hugmyndin um byggingu þjóð-
arbókhlöðu í tilefni af 1100 ára afmæli
íslandsbyggðar yrði sigursæl, mundi vænt-
anlega mjög fljótlega verða hafizt handa
um undirbúning byggingarinnar. Ef svo
yrði ekki, mundi það eflaust dragast nokk-
uð á langinn, meðan væri verið að safna
fé í byggingarsjóðinn. En fyrsta sporið er
að tryggja væntanlegu bókasafnshúsi lóð
í höfuðstaðnum. Menntamálaráðuneytið
hefur haft samband við borgaryfirvöld um
það mál og hefur hugmyndin verið sú, að
byggingunni verði ætluð lóð á svæðinu
sunnan íþróttavallarins í Reykjavík við
Melaveg, næst vestan við Háskólahverfið.
Borgaryfirvöld hafa ekki enn tekið endan-
lega ákvörðun, en ég vona fastlega, að
það verði gert alveg á næstunni. Síðan
þarf að framkvæma vandlegar fræðilegar
athuganir varðandi gerð bókasafnshúss-
ins. Bygging bókasafna lýtur allt öðrum
lögmálum en allar aðrar byggingar, og
hafa orðið miklar framfarir á síðari árum
í gerð og skipulagi slíkra húsa. Allt slíkt
þyrftu aðilar að kynna sér vandlega áður
en hafizt væri handa um teikningar.
Spurning: Vitað er, að í Landsbókasafni
er mikið handritasafn, en hins vegar er nú
ætlunin að handrit úr Árnasafni verði nú
flutt í Árnagarð. Hefði ekki verið skynsam-
legt að ætla báðum þessum söfnum einn
samastað?
Svar: Landsbókasafn leggur mikla
áherzlu á að halda sínu handritasafni,
þótt íslenzku handritin í Árnasafni verði
flutt í vörzlu Handritastofnunar fslands.
Rannsóknaraðstaða á Landsbókasafni er
nú mjög góð. Af þeim ástæðum er ekki
þörf á að flytja þau í nýtt húsnæði. Á
sínum tíma er rétt að athuga, hvaða skipu-
lag gerir vísindamönnum hægast að vinna
að rannsóknum allra handritanna.
Spurning: Þér sögðuð í fyrirspurnar-
tíma á Alþingi, að í báðum hlutum Árna-
garðs, þeim sem Handritastofnunin fær
til umráða, og þeim sem Háskólinn reisir,
yrðu mjög vönduð bókasöfn. Hvaða söfn
verða flutt þangað, eða á a‘5 koma þar
upp nýjum söfnum?
Svar: Sá hluti Árnagarðs, sem ekki
verður notaður í þágu Handritastofnunar-
innar, verður helgaður kennslu og rann-
sóknum i islenzkum fræðum. Ég geri ráð
fyrir, að þar verði komið fyrir þeim hluta
Háskólabókasafns, sem kennarar og stúd-
entar í íslenzkum fræðum helzt þyrftu að
nota í byggingunni. Handritastofnunin
mun og að sjálfsögðu koma sér upp sér-
bókasafni í þágu þeirra fræða, sem þar
verða stunduð.
Spurning: Á undanförnum árum hefur
verið lagt mikið fé í að koma upp bóka-
söfnum á Bessastöðum, í Skálholti, við
Kennaraskólann, Seðlabankann og víðar.
Teljið þér verjandi að kosta þetta af opin-
beru fé, meðan veigamestu bókasöfn þjóð-
arinnar búa við jafn kröpp kjör og raun
ber vitnl?
Svar: Engu bókasafni hefur verið kom-
ið upp á Bessastöðum fyrir opinbert fé.
Þar er einkasafn forseta íslands. Hinsveg-
ar hefur ríkið byggt þar bókhlöðu. Bóka-
safnið í Skálholti var keypt fyrir sam-
skotafé, og bókasafn Kennaraskólans er
gjöf Þorsteins M. Jónssonar bóksala, sem
ríkið hefur samið um að taka við gegn
greiðslu helmings matsverðs. Bókasafn
Seðlabankans er mjög merkilegt sérsafn,
sem Seðlabankinn og Landsbankinn hafa
komið á fót og kostað algjörlega.
Spurning: Er vitað, hversu miklu fé op-
inberar stofnanir verja samanlagt til
bókakaupa?
Svar: 8 milljónum króna, og geri ég ráð
fyrir, að það sé hærri upphæð en margir
hafa búizt við.
Spurning: í grein hér í Samvinnunni er
vakin sú hugmynd að fela Landsbóka-
verði hluverk Ríkisbókavarðar, er hefði
umsjón allra sérfræðibókasafna sem kost-
uð eru af ríkisfé, líkt og vera mun í Dan-
mörku og víðar. Hvað viljið þér segja um
þá hugmynd?
Svar: Þegar Landsbókasafn og Háskóla-
bókasafn hafa verið sameinuð, verður þar
saman kominn meginhlutinn af sérfræði-
bókasöfnum íslendinga. Samt eru veiga-
mikil sérsöfn í eigu einstakra stofnana,
og er það rétt, að þar þarf betra samræmi
í kaupum og notkunarmöguleikum en nú
á sér stað. Væntanleg skráningarmiðstöð
mundi leysa nokkurn hluta vandans, en
skipulagningarmálin í þessu sambandi
þurfa nánari athugunar við.
Spurning: Háskólarektor gat þess í há-
skólaspjalli í útvarpinu í vetur, að við
brezka háskóla væri áskilið, að þeir gætu
lagt til lestrarrými fyrir þriðjung stúdenta,
en af þjóðfélagsástæðum væri hérlendis
þó enn brýnni þörf fyrir þetta. Nú eru
stúdentar við Háskóla íslands um 1330 að
sögn rektors, og þyrfti eftir því 450 sæti í
stað þeirra 150, sem hann taldi nú vera.
Hvernig verður bætt úr þessu?
Svar: í fyrsta lagi er það ekki rétt, að
tala nemandi stúdenta við Háskóla íslands
sé 1330. Þetta er tala skráðra stúdenta. Ég
veit ekki með vissu, hver er tala raunveru-
lega nemandi stúdenta. Á því verður gerð
könnun innan tíðar, Ég efast um, að hún
sé meira en 2/3 hlutar þessarar tölu. Ef
allt er talið, munu stúdentar eiga Völ á um
200 sætum til lestrar. Er þá ekki mjög
fjarri því, að þvi marki sé náð, sem talið
er æskilegt við brezka háskóla, og er það
þó talið markmið þar í landi, sem ekki
hefur tekizt að ná.
Spurning: Þér töluðuð um það á Alþingi
í vetur, að í ráði væri að útvega Háskóla-
safni og Landsbókasafni geymsluhúsnæði
utan safnanna. Er hugsanlegt, að þannig
fengist aukið lestrarsals- og þjónusturými
í söfnunum?
Svar: Nú í dag tel ég það brýnasta verk-
efnið i íslenzkum bókasafnsmálum, að út-
vegað sé geymsluhúsnæði fyrir þær bækur,
sem nú fylla dýrmætt rúm í söfnunum, en
eru mjög sjaldan hreyfðar. Er verið að at-
huga skilyrði til útvegunar slíks geymslu-
rýmis. Þegar það fæst, mundi að sjálf-
sögðu rýmkast tilsvarandi í núverandi
bókasafnshúsnæði og starfsaðstaða bóka-
varða og bókasafnsgesta batna að sama
skapi.
Spurning: Það kom fram hjá yður í
þingræðu haustið 1965, að fyrirhuguð væri
skráningarmiðstöð sérfræðibókasafna, og
þér lýstuð þeirri skoðun, að æskilegt væri,
að jafnframt væri komið á fót upplýsinga-
miðlun, þar sem kostur væri á fljótvirkri
ljósritun. Hvað hefur gerzt síðan í því máli?
Svar: Menntamálaráðuneytið hefur rætt
við forstöðumenn þeirra rikisstofnana, sem
hafa sérfræðisöfn, um stofnun slíkrar
skráningarmiðstöðvar. Enn hefur hins-
vegar ekki fengizt fjárveiting í þessu skyni,
og hefur því ekki verið hægt að hefjast
handa. Ráðuneytið hefur mikinn áhuga á
þessu máli og mun halda því vakandi.
Mjög fljótlega eftir að fjárveiting fæst
mundi verða hægt að koma slíkri miðstöð
á fót vegna þeirrar undirbúningsvinnu,
sem þegar hefur verið innt af hendi.
48