Samvinnan - 01.04.1968, Blaðsíða 63
á þremur árum. Borið var við,
að tryggja þyrfti landamærin
og koma í veg fyrir meintan
stuðning sýrlenzkra Kúrda við
bræður þeirra í írak, sem átt
hafa í uppreisn gegn íraks-
stjórn síðan 1961, þegar Kúrd-
um þótti gerræði Araba ganga
fram úr öllu þolanlegu hófi.
Byrjað var á nauðungarflutn-
ingunum í Sýrlandi rétt áður
en sexdagastríðið við ísrael
hófst. Kom til mótspyrnu af
hendi bænda og allmargir
menn særðust. Var herlið sent
á vettvang, en þá brauzt stríð-
ið út við ísrael og herinn fékk
annan starfa en að berja á
kúrdísku bændafólki.
í Damaskus ríkir herfor-
ingjastjórn Baþistaflokksins
svonefnda, sem nefnir sig
sósíalískan, en einkennist fyrst
og fremst af ofstækisfullri
Vinur minn og túlkur, Abdul
Karim.
arabískri þjóðernisstefnu. Það
sem Frakkar byggðu upp af
menningarlegu frelsi og þing-
ræði, meðan stóð á umboðs-
stjórn þeirra í nafni Þjóða-
bandalagsins milli heimsstyrj-
aldanna, hafa arabískir stjórn-
málamenn — nú allir herfor-
ingjar — verið að rífa niður
undanfarin ár og áratugi. Á
dögum Frakka kom út slangur
af ritum og blöðum á kúrdísku.
Nú hefur ekki sézt prentað mál
á þeirri tungu á annan áratug.
í þessum sveitahéruðum er
lífsviðhorf almennings, sem
tíðast er ólæs og óskrifandi,
annað og þolinmóðara en við
eigum að venjast. Lífið líður
á aldagamlan hátt við kvik-
fjárrækt og akuryrkju, og
kynni af hinum nýja heimi og
nýja tíma hafa enn ekki haldið
innreið sína nema í mynd
einstakra útvarpstækja og
barnaskóla, þar sem bezt læt-
ur. En einmitt hér er það sem
átökin hefjast. Framandi skatt-
heimtumaður er í Vestur-Asíu
gömul plága, sem umborin
hefur verið með þolinmæði
allt frá fyrstu dögum Biblíunn-
ar. En að verða þvingaður til
að læra framandi tungu og fá
ekki að nota sína eigin, það
fyllir jafnvel friðsælasta
bændafólk andúð. Framandi
kenningar úr vestri og austri,
og jafnvel frá herraþjóðinni
sjálfri, um réttlæti og frelsi
einstaklinga og þjóða vekja
eðlilegar kröfur til einföldustu
mannréttinda. Eftir því sem
menntun eykst og þróttur
þjóðarstofnsins er meiri harðn-
ar mótspyrnan. Gerræðisfull-
ir herforingjar, sem öll völd
hafa í hendi sér og tíðast eru
útblásnir af óræktuðum þjóð-
ernismetnaði, koma síðan
harmleik af stað, sem telst inn-
anríkismál og engin alþjóða-
samtök fást til að skipta sér
af.
Lengi áttu Armeníumenn og
Gyðingar erfitt uppdráttar í
þessum hluta heims og voru
grimmilega ofsóttir. Gyðingar
hafa nú komið á fót eigin ríki
og Armeníumenn mynda eitt
af lýðveldum Ráðstjórnarríkj-
anna, þar sem þeir búa við
heimastjórn. Kúrdar, sem eru
a. m. k. álíka fjölmennir og
Svíar, njóta hins vegar hvergi
minnsta vottar af sjálfstjórn
innan þeirra fjögurra ríkja,
sem þeir lifa nær eingöngu í.
Undantekning er, að þeir fái
að gefa út blöð og bækur á
eigin máli, og ekkert kúrdískt
barn fær að nota mál sitt í
skóla, þótt það hafi reyndar
tíðkazt sums staðar í írak og
Sýrlandi meðan margnefndir
„heimsvaldasinnar og nýlendu-
kúgarar“ máttu þar einhverju
ráða.
Kosningar hafa ekki farið
fram í Sýrlandi í háa herrans
tíð. Stjórnarskipti verða aðeins
með byltingum innan hersins
eða fyrir tilstilli hans. Sama
þróun hefur orðið í Sýrlandi og
írak, og í báðum löndunum
lendir hún harðast á þjóðern-
isminnihlutum. Skuldbinding-
ar við Þjóðabandalagið gamla
um sérstöðu Kúrda innan þess-
ara rikja og réttindi til notk-
unar eigin tungu í skólum og
til embættisverka, sem og
hátíðlegar undirritanir alþjóða-
samninga í seinni tíð um al-
menn mannréttindi bæði ein-
staklinga og þjóðarbrota, hafa
engu fengið breytt.
* * *
Ég kom rykugur og þreytt-
ur að morgni dags til Bagdað,
en dreif mig samt strax eftir
hressandi og þarft bað út í bæ
að hitta starfsmann í danska
sendiráðinu, sem ég þekkti.
Daninn var á hraðri ferð og
heldur önuglyndur. Kvaðst
vera á leið til opinberrar mót-
töku úti á flugvelli. Forseti
íraks, Abdul Salem Aref, væri
væntanlegur frá Kaíró eftir
rétt eina samningana um sam-
einingu íraks og Egyptalands.
Við brottför Arefs hafði aðeins
hársbreidd munað, að þeir er-
lendu sendimenn, er viðstadd-
ir voru brottför hans, yrðu
drepnir. Á síðustu andrá hafði
verið flett ofan af stjórnar-
byltingartilraun og komið í
veg fyrir að orrustuflugvélar
tækju sig á loft á nálægum
flugvelli, sem áttu að skjóta
forsetann, þar sem hann stóð
í hópi sendiherranna á Bagdað-
flugvelli. Forseti íraks lætur
aldrei sjá sig opinberlega, og
konungshöllin fyrrverandi, þar
sem hann býr, er rammlega
varin herliði, skriðdrekum og
loftvarnabyssum. Tækifæri til
stjórnarbyltinga eru því sjald-
an betri en við móttökur af
þessu tagi, þótt forsetinn reyni
að bægja þeirri hættu frá með
því að halda sér sem fastast í
hópi sendiherranna.
Allt þetta sagði Daninn mér
í stuttu máli og bætti við að
skilnaði, „ef allt gengur vel,
sjáumst við eftir hádegi.“
Enga hrifningu var að sjá,
er Aref hélt innreið sína í
borgina. Vopnaðir hermenn
stóðu með örfárra faðma milli-
bili við götur þær er bílalest
forsetans ók um. Auk fjölda
hermanna á bifhjólum óku á
undan og eftir bílalestinni her-
vagnar með brugðnum vél-
byssum. Og vafalaust til þess
að vera alveg viss um að kom-
ast á leiðarenda, var vikið af
fyrirfram ákveðinni leið og
tekinn krókur yfir aðra brú en
þá, sem venjulega er notuð yfir
til konungshallarinnar, er ligg-
ur á vestri bakka Tígris.
Það virtist því allt vera við
hið sama í Bagdað og árið
1962. Þá hafði Abdul Karim
Kassem verið forseti landsins,
en hann steypti konungi íraks
af stóli árið 1958 og var í upp-
hafi stjórnartíðar sinnar mjög
fagnað af almenningi og ekki
sízt Kúrdum, sem hann gaf
strax rausnarleg loforð um
fullt jafnrétti á við Araba,
leyfði útgáfu óritskoðaðra
blaða og bóka og veitti stjórn-
málaflokki þeirra „Partí demó-
kratí Kúrdistan" sem og flokk-
um Araba sjálfra leyfi til að
starfa opinberlega, hvað ekki
hafði fengizt fyrr.
Þetta tiltölulega frjálsa
tímabil stóð stutt; hinir ýmsu
flokkar og blöð þeirra voru
smám saman bönnuð, jafnt
arabísk sem kúrdísk. Loforð,
sem Kassem hafði gefið Kúrd-
um um aukin menningarleg og
pólitísk réttindi, voru ekki
efnd. Þegar Kúrdar minntust
á það í ræðu eða riti, voru leið-
togar þeirra fangelsaðir, eftir
því sem til þeirra náðist. Þegar
efnt var til mótmælaverkfalls
í Sulaímaní, svaraði Kassem
10. sept. 1961 með loftárásum
á kúrdísk þorp og bæi, og stríð
hófst.
Nú, haustið 1964, stóð yfir
vopnahlé, sem var annað
vopnahlé frá upphafi stríðsins.
Hið fyrra höfðu Baþistar gert
er þeir drápu Kassem og tóku
völdin í sínar hendur. Höfðu
þeir áður staðið í leynilegum
samningum við Kúrda um að
ljúka stríðinu og lofað þeim
heimastjórn og afnámi alls
misréttis. Voru þeir samningar
aldrei efndir, stríðið hafið á
nýjan leik eftir tveggja mán-
aða vopnahlé og samninga-
nefnd Kúrda í Bagdað hand-
tekin og meðlimir hennar pynd-
aðir af hinum nýju leiðtogum
persónulega. Hitti ég uppi í
Kúrdistan á ferð minni einn
þessara manna, Sali Jussefi,
sem var varaformaður nefnd-
arinnar. Bar hann enn nokk-
ur ör eftir brunasár, sem hann
fékk á þennan hátt, var skadd-
aður á axlarliðum og hafði
hvergi nærri náð sér eftir með-
ferðina, þótt þá væri ár liðið
síðan þetta gerðist.
Nú var Baþistaflokkurinn
horfinn frá völdum og nýir
herrar teknir við. Þær vonir,
sem frj álslynd öfl í landinu
höfðu gert sér við þessar tvær
st j órnarbyltingar um aukið
lýðræði, voru að engu orðnar.
Herinn hafði einn öll völd í
hendi sinni, og að egypzkri fyr-
irmynd var aðeins einn flokk-
ur leyfður, hinn svonefndi
„Arab-Sósíalist“-flokkur, en
jafnvel hann var lítið meira
en nafnið eitt. Borgaraflokk-
arnir höfðu verið upprættir og
félögum þeirra hafði ekki tek-
izt að endurskipuleggja lið
sitt, jafnvel ekki leynilega.
Borgarastéttin í írak, sem á
mörgum hæfum og menntuð-
um mönnum á að skipa, var
algerlega valdalaus. Aðeins
eitt afl í landinu var nægi-
lega styrkt til að bjóða herfor-
ingjunum byrgin, og það voru
Kúrdar. Það er því ekki alls
63