Samvinnan


Samvinnan - 01.08.1968, Page 36

Samvinnan - 01.08.1968, Page 36
Kartöfluuppskeru safnað saman. fram, því að þá mátti nota til veiða allt uppí 12 ár, en þá norsku aðeins 2—3 ár. Geipi- verð fékkst fyrir vel hvíta fálka, og Danakonungur lagði bann við sölu fálka frá íslandi á 17. öld og sendi á ári hverju fálkaskip til landsins, en veiði- maður konungs annaðist kaup á fálkum við ákveðnu verði, svo og veiðarnar. í lok 13. aldar er talið, að svo til öll verzlun við ísland hafi verið komin í hendur Norðmanna, enda var lands- lýðnum þá þrotinn hinn forni kraftur og dugur, eftir ára- tuga innbyrðis sundurþykkju og hamfarir Sturlungaaldar. Við hrun hins forna þjóð- veldis skipti mjög til hins verra í verzlunarmálum þjóðarinnar. íslendingar gerðust þá þegnar Noregskonungs og tók hann fljótt að leggja ýmis höft og tálmanir á islenzka verzlun, enda taldi hann það rétt sinn að ráða yfir allri verzlun norsku nýlendnanna. Um aldamátin 1300 skipaði Noregskonungur svo fyrir, að Björgynjarkaupmenn skyldu verzla á íslandi, og voru þeir síðan lengi að miklu leyti ein- ir um viðskiptin, en norsk verzlunareinokun á íslandi tókst þó ekki fullkomlega, því að Noregskonungar áttu sjálfir fullt í fangi með að verjast uppivöðslu Hansastaðakaup- manna, sem höfðu náð fót- festu á norsku mörkuðunum um þessar mundir. Árið 1387 komust Noregur og ísland undir Danakonung og réri hann og allir eftirmenn hans að því öllum árum að koma á verzlunareinokun við ísland að fullu. Sumir fræðimenn telja, að fólksfjöldi á íslandi hafi ver- ið um 72 þúsundir í byrjun 14. aldar, en um 300 þúsund í Noregi um sama leyti. Það er um fjórum sinnum fleiri en þá var á íslandi. Til gamans má geta þess, að nú eru íbúar Noregs 3,8 milljónir eða um 20 sinnum fleiri en íbúar á ís- landi. Það er álit sumra manna, að mannfjöldi á íslandi hafi kom- izt upp í 90 þúsundir á sögu- öld, en sennilega hefur hann þó aldrei verið meiri en um 70—80 þúsund. Seinna á öldum átti fólkinu eftir að fækka mikið vegna drepsótta og allskyns óáranar og nam íbúatalan aðeins um 47 þúsundum um aldamótin 1800. Búfé í landnámstíð var víða margt fjár á landinu og gat fénaður gengið sjálfala á vetr- um, einkum í skógunum, sem þá voru mun meiri en nú á dögum. Eru margar sagnir um, að fé hafi fallið unnvörpum, þeg- ar illa áraði þá og eins síðar á öldum, enda gættu bændur þess oft ekki sem skyldi að afla nægilegs heyforða. Ekki eru til áreiðanlegar töl- ur um fjáreign landsmanna fyrr á öldum, en árið 1703 voru talin á landinu 280 þúsund fjár. Nautpeningur var og mikill hér í fornöld og hlutfallslega meiri en nú gerist og var al- gengt, að menn hefðu sextíu og jafnvel hundrað kýr á búi, auk geldneyta. Þannig kvað Guðmundur ríki hafa haft um skeið hundr- að vinnuhjúa og hundrað kúa heima á Möðruvöllum. Um líkt leyti féll stórt hundrað nauta á einu búi Snorra Sturlu- sonar, í Svignaskarði. Talið er, að hinn mikli naut- peningsfjöldi hafi haldizt í horfinu þar til á 16. öld, að nautgripum tók að fækka, en sauðfénaði mun þá hafa fjölg- að verulega. Árið 1703 voru talin 36 þús- und nautgripa á íslandi. Viðurværi fólksins Akuryrkja var lítt stunduð á íslandi til forna og lagðist að mestu niður á 15. öld. Helzt óx bygg sunnanlands, en ým- is örnefni benda til þess, að korn hafi verið ræktað víðar á landinu. Á söguöld bjuggu landsmenn lengstum við betra lífsviður- væri en á seinni öldum. Þá voru víða nautabú stór og nautakjöt algengur matur, eins hangikjöt, skyr og ostar, auk þess harðfiskur eða skreið og sauðaslátur. Flautagerð tiðk- aðist hér frá fyrstu tíð og allt fram á síðustu öld. Úr byggi gerðu menn malt og munngát, auk þess grjóna- grauta, sem þóttu lostæti. Ö1 var yfirleitt aðeins haft til hátíðabrigða og stundum var veittur mjöður. Seinna á þrengingartímun- um og allt fram á 18. og 19. öld, nærðist alþýða mest á harðfiski og súru smjöri. Brauð þekktist varla langt fram eft- ir öldum öðruvísi en þá á há- tíðum. Mjólk var á öllum tím- um höfð til fæðu beinlínis, en súrblanda eða drukkur búin til oft á sumrum. Fjallagrös og söl hafa verið notuð til manneldis á íslandi frá fyrstu tíð. Smjörgerð tíðkaðist mjög, þegar nautpeningsfjöldinn var mestur á 15. og 16. öld og hlóðust þá oft upp miklar smjörbirgðir á biskupssetrum og klaustrum, af öllum lands- skuldum og kúgildaleigum, sem greiddar voru með smjöri, enda var smjör fyrrum viður- kenndur gjaldeyrir. Þannig átti Hólastóll á miðri 16. öld rúmlega átta tólfræð hundruð vætta smjörs í geymslu á staðnum. Verzlunin eftir 1400 Um aldamótin 1400 hófu Englendingar að sigla til ís- lands til að stunda fiskveiðar. Þeir fóru þá líka að verzla við landsmenn og undu bæði kon- ungur og Björgynjarkaupmenn því illa og töldu sig skaðast af. Landsmönnum þótti verzlun Englendinganna oft betri en Norðmanna, en oft sló í brýnu með þeim og eru fræg viðskipti Ólafar Loftsdóttur við Eng- lendinga, sem sýndu, að enn örlaði á fornum hug og krafti með þjóðinni. Á 15. öld byrjuðu Hansa- kaupmenn að verzla á íslandi og voru þeir flestir frá Ham- torg. Verzlun þeirra þótti oft betri en Englendinga, því að þeir voru friðsamari. Á 16. öld byrjuðu Danakon- ungar að leigja ákveðnum að- iljum hafnir á íslandi og loks tókst þeim árið 1602 að koma einokunarverzluninni í fulla framkvæmd á íslandi. Verzlunin við ísland gaf all- mikið af sér og á þessu ári gaf Kristján 4. kaupmönnum í Kaupmannahöfn, Helsingja- eyri og Málmey einkaleyfi til verzlunar á íslandi og var þessi ráðstöfun konungs af- sökuð með skírskotun til hags- muna þegna hans sjálfs gagn- vart útlendum kaupmönnum. Einokunarverzlunin átti eftir að standa á íslandi í rúm 250 ár með ýmsum breytingum þó. Voru þá strax lögð þung við- urlög við því að verzla við aðra en hina lögboðnu kaupmenn og fundu landsmenn fljótt, hvernig öll verzlun breyttist til hins verra. Kærðu þeir oft til konungs, fengu litla leiðrétt- ingu mála sinna, en verzlun- areinokunin dró dug og fram- takssemi úr mönnum. Það var ekki fyrr en um mið- bik 18. aldar, að landsmenn fóru að rétta við aftur eftir 32

x

Samvinnan

Gerð af titli:
Flokkur:
Gegnir:
ISSN:
1670-6315
Tungumál:
Árgangar:
62
Fjöldi tölublaða/hefta:
453
Skráðar greinar:
2
Gefið út:
1926-1986
Myndað til:
1986
Útgáfustaðir:
Efnisorð:
Lýsing:
Reykjavík ; Akureyri : Samband íslenzkra samvinnufélaga, 1926-1986. Kaupfélög, Samvinnufélög.

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Samvinnan
https://timarit.is/publication/340

Link to this issue: 4. Tölublað (01.08.1968)
https://timarit.is/issue/291744

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.

4. Tölublað (01.08.1968)

Actions: