Samvinnan - 01.08.1968, Page 58

deilt með hvaða hætti þessi aðstoð skuli
í té látin, hvaða ríkjum hún skuli veitt
og með hvaða skilyrðum. Hér er t. d. um
það að ræða hvort þessu fé skuli varið
til heilbrigðismála, menntamála eða til
uppbyggingar iðnaðar. Fjárfesting og at-
vinnurekstur sænskra fyrirtækja í þró-
unarlöndum hefur þótt gefast misjafn-
lega og deilt hefur verið fast á sum
þeirra fyrir afskipti þeirra af innan-
landsmálum. Einkum hafa þau verið
ásökuð fyrir fjandskap við lífskjara-
Yngve Holmberg.
Sven Wedén.
baráttu alþýðunnar. Og í þessu máli
skilur á milli borgaraflokkanna þriggja
annars vegar og sósíalísku flokkanna
tveggja hins vegar.
Loks eru varnarmálin nátengd utanrík-
ismálum og afstaðan til þeirra er mjög
misjöfn eftir flokkum. Að vísu munu allir
flokkarnir sammála um að standa utan
við öll hernaðarbandalög, en hins veg-
ar er mikill ágreiningur um fjárútlát til
hervarna landsins. Má segja að afstaðan
fari blátt áfram eftir stöðu flokkanna,
þannig að Hægriflokkurinn vilji verja
mestu til varnarmála og síðan fari fjár-
hæðirnar minnkandi eftir því sem lengra
dregur til vinstri. Hér ber því talsvert á
milli borgaraflokkanna og jafnaðar-
manna. Einnig hér má segja að jafn-
aðarmenn standi nær óskum unga fólks-
ins, þvi allmikil andúð er rikjandi með-
al ungs fólks í Svíþjóð á hvers konar
hernaði. Er þess skemmst að minnast
að nýlega hafa verið stofnuð samtök
þeirra er neita að gegna herþjónustu,
ekki aðeins til að gæta hagsmuna þeirra
er þegar hafa neitað herkvaðningu held-
ur einnig til að vinna þeirri skoðun auk-
ið fylgi meðal þjóðarinnar.
Af innanlandsmálum ber hæst hús-
næðismál, atvinnumál og efnahagsmál.
Húsnæðismál hafa um langt skeið verið
helzta vandamál sænskra stjórnmála. Að
vísu er enginn ágreiningur um það milli
stjórnmálaflokka að byggja þurfi mikið
af hentugu og ódýru húsnæði fyrir al-
menning, en hins vegar hafa borgara-
flokkarnir haldið því fram að þeir geti
lyft því grettistaki í húsnæðismálunum
er þeir telja jafnaðarmenn hafa van-
rækt. Stjórnin telur sig hins vegar hafa
unnið vel að þessum málum og bendir
á að aldrei hafi verið byggt neitt svipað
því sem nú er gert. Staðreynd er það þó
að mikið af hinu nýbyggða húsnæði
stendur htt notað vegna þess að fólk tel-
ur sig ekki hafa efni á að búa í því.
Þeirrar skýringar er ef til vill þörf hér
að yfirgnæfandi meirihluti Svía býr í
leiguhúsnæði og gerir hvergi nærri sömu
kröfur til húsnæðis og íslendingar. Hér
við bætist að ekki er hægt að kaupa eina
ibúð í fjölbýlishúsi eða raðhúsasam-
steypu, en hins vegar er hægt að ger-
ast meðlimur í samvinnufélagi sem á þá
gjarnan allmargar ibúöir. Mér er ekki
ljóst hvaða þýðingu þetta mál kann að
hafa i kosningunum í haust, en það er
mjög til umræðu í kosningabaráttunni.
Atvinnumál hafa verið meir á döf-
inni undanfarin tvö ár en áður og liggja
einkum til þess tvær ástæður sem þó
eru skyldar. Sænsk iðnaðar- og
verzlunarfyrirtæki hafa lagt ofurkapp
á að tileinka sér vaxandi sjálfvirkni og
vinnuhagræðingu til að standa betur að
vigi i siharðnandi samkeppni.
Þetta hefur haft í för með sér upp-
sagnir starfsfólks sem oft á tíðum hef-
ur átt erfitt með að fá sér nýja atvinnu.
Þá er það einnig afleiðing harðnandi
samkeppni að þau fyrirtæki er undir
verða eru lögð niður og stórir hópar
manna verða atvinnulausir. Harðast
bitnar þetta vandamál á þeim hluta
starfsfólksins sem komið er af léttasta
skeiði enda á það erfiðara með að afla
sér nýrrar atvinnu. Af þessu hafa spunn-
izt tvenns konar deilumál milli flokka.
Annars vegar hvernig tryggja megi
launafólki næga atvinnu, og samfara
því er nauðsynlegt að taka tillit til inn-
flutts vinnuafls er safnazt hefur til Sví-
þjóðar úr mörgum löndum, einkum sunn-
an úr álfu, frá Júgóslavíu og Grikklandi.
Þetta fólk er nú litið heldur óhýru auga
af atvinnulitlum Svíum. Hins vegar er
spurningin um ábyrgð fyrirtækja gagn-
vart starfsfólki er sumt hefur ef til vill
starfað hálfa ævina fyrir sömu aðila.
Hefur slíkt fyrirtæki móralskan rétt til
að fleygja þessu fólki út á gaddinn á
miðjum aldri, eða á starfsfólkið rétt á
aðild að stjórn fyrirtækja? Og ef starfs-
fólkið fær slíka aðstöðu, er þá hætt við
að það sniðgangi hagsmuni fyrirtækisins
vegna eigin þarfa? Þessi mál hafa verið
ofarlega á baugi í umræðum í allan vet-
ur og sýnist sitt bverjum.
Deilur um efnahagsmál hafa einkum
snúizt um það hversu mikil afskipti rik-
isvaldið skuli hafa af þróun efnahags-
mála og stjórn lánamarkaðs og fjár-
festingar. Fyrir tæpum tveimur árum
stofnaði ríkisstjórnin nýjan banka er
heitir Investeringsbanken og kalla mætti
fjárfestingarbanka á íslenzku. Þetta var
gert vegna þess að þrengzt hafði á lána-
markaðinum og fyrirtæki þóttu fjárfesta
of mikið. Var þá lagt 25% fjárfesting-
argjald á allar „óæskilegar' bygginga-
framkvæmdir um gervallt landið. Stjórn-
inni þótti þetta gefa góða raun og
hyggst nú beita þessum ákvæðum til að
letja eða hvetja til framkvæmda í ýms-
um landshlutum eftir ástandi á vinnu-
markaði. Til dæmis var þetta gjald ný-
lega afnumið í allri Norður-Svíþjóð til
að auka þar umsvif, enda hafði nokkuð
borið á atvinnuleysi í þeim hluta lands-
ins. Jafnframt hefur gjaldið orðið til að
auka mjög lánamöguleika og bankar
hafa að undanförnu auglýst eftir fólki
til að koma og fá lánað fé, og mundi
slík bankastarfsemi trúlega verða íslend-
ingum nokkurt nýnæmi. Borgaraflokk-
arnir telja þessi umsvif ríkisstjórnarinn-
ar óeðlileg afskipti af einkarekstri og
hafa snúizt hatramlega gegn fjárfest-
ingarbankanum. Er trúlegt að þetta mál
komi mjög við sögu í kosningabaráttunni.
Hér hefur verið drepið á nokkur mál
er mjög hafa verið í umræðum manna
síðustu mánuðina fyrir kosningarnar, en
þau réttlæta þó engan veginn fyrirsögn
greinarinnar, að í haust séu kosningar
óvissunnar í Svíþjóð. Það byggist í
fyrsta lagi á því hvort stjórnarskipti
verða í landinu og í öðru lagi á óviss-
unni um það hvaða menn muni taka við
forystunni að afstöðnum kosningum, og
gildir þar einu máli þótt jafnaðarmenn
haldi velli. Tage Erlander, sem veriö
hefur forsætisráðherra í 22 ár sam-
fleytt, var að vísu einróma endurkjörinn
formaður á flokksþingi jafnaðarmanna
nú fyrir skemmstu, en hann hefur lýst
því yfir að hann muni láta af embætti
forsætisráðherra í haust. Og þá vaknar
54