Samvinnan - 01.08.1970, Blaðsíða 21

Björn Ólafs:
Reykjavík 2000
1. Reykjavík = ísland
Skipulag byggðar á íslandi er
hvergi vandamál nema á Reykja-
víkursvæðinu. Borgin inniheldur
ekki aðeins rúman helming lands-
manna, en einnig nær allt ís-
lenzkt vald, sköpunarstarf, pen-
inga og menntafólk. íslenzk nú-
tímamenning er Reykjavíkur-
menning. Vaxtarbroddur landsins
er í borginni: Þegar íslendingar
verða 300 þúsund um næstu alda-
mót, verða 200 þúsund þeirra á
Reykjavíkursvæðinu, a. m. k.
Skipulagning svæðisins hefur
ekki aðeins stórfelld áhrif á það,
hvernig þessi meirihluti þjóðar-
innar býr, vinnur, ferðast og leik-
ur sér, hún hefur einnig í meira
og meira mæli áhrif á þjóðarhag
og -menningu. Mistök þessa
skipulags mundu hafa varanlegri
áhrif og alvarlegri en jarðskjálft-
ar, eldgos og hafís til samans.
Hér verður því aðeins rætt um
skipulag Reykjavíkur.
2. Skipulagning = 0 ?
Hnattstaða borgarinnar, líf
hennar og ríkjandi þáttur hennar
í þjóðlífi mynda séreinkenni,
sameiginleg engri annarri borg.
Þau hafa þó haft furðulítil áhrif
á svipmót Reykjavíkur. Hún hef-
ur vaxið á líkan hátt og aðrar
borgir á útjaðarssvæðum iðnaðar-
landanna og orðið fátækleg eftir-
öpun fyrirmynda frá nágranna-
löndunum. Sérstaða hennar hef-
ur því haft minni áhrif á borgina
en þjóðfélags- og tæknibreyting-
ar, sem sameiginlegar eru öllum
Vesturlöndum.
Núverandi skipulagsvísindi.
hafa ekki náð fullu valdi á þeim
breytingaröflum sem nú eru ríkj-
andi, hvorki hér né annarsstaðar.
Iðnvæðing og farartæki, sjón-
varp, útvarp og sími, bætt lífs-
kjör og menntun hafa breytt lífi
og lögun borga, án þess að skipu-
lagsvísindi hafi getað eytt fylgi-
kvillum þessara fyrirbrigða. Við
vitum að önnur fyrirbrigði eins
og tölvur, sjálfvirkni, ný dreifing-
artækni, öruggar getnaðarvarnir,
breyting fjölskylduhugtaks og
fólksflutningar milli landa munu
hafa geysileg áhrif á þjóðfélags-
líf Vesturlanda næstu áratugi. En
við vitum ekki hvaða áhrif og því
síður um aðferðir til að aðlaga
borgir þessum breytingum. Það
eitt virðist öruggt, að stærri og
stærri meirihluti fólks mun búa
í borgum. Erfiðasta vandamál
skipuleggjenda er því að gera
áætlanir, nægjanlega ákveðnar til
að borgir verði starfhæfar og til
að koma í veg fyrir öngþveiti, en
nægjanlega sveigjanlegar til að
unnt verði að aðlaga þær breyttu
þjóðlífi.
3. Skipulagning = samvinna
Skipulagning borga fyrir
nokkrum áratugum byggðist nær
eingöngu á samvinnu arkitekta
og verkfræðinga, sem ákváðu
götur og húsalínur. Til að skipu-
lagning nú verði fullnægjandi,
verða bæði fulltrúar atvinnuvega
og verkalýðs, skólafólk og félags-
fræðingar að taka þátt í henni.
Nauðsynlegt er að mynda upp-
lýsingabanka í stöðugri þróun.
Skipulagsvinna verður að vera
opin, vel auglýst, og öllum greið-
ur aðgangur að henni. Á mjög
fáum stöðum er séð fyrir þessum
frumskilyrðum, og þau eru ein
ekki trygging fyrir góðum ár-
angri. Bilið milli hugsunar og
framkvæmdar er nú víða 30—40
ár í skipulagi, m. a. í Reykjavík.
Meginákvarðanir eru mjög oft
teknar af vegaverkfræðingum,
sem hafa það eitt markmið að
koma sem allra mestu af bílum
sem hraðast gegnum borgirnar.
Þær tillögur sem skipuleggjendur
geta lagt fram með öryggi eru
afar oft stöðvaðar af stjórnmála-
mönnum af ótta við næstu kosn-
ingar, eða af reglugerðum sem
óratíma tekur að breyta.
4. Pískur
í Reykjavík er skipulagsvinna
yfirleitt pískruð saman á dular-
fullum teiknistofum, og síðan
lamin í gegnum borgarráð sem
ekkert skilur í tormeltum upp-
dráttum og loðnu fylgiskrifi á
tæknimáli. Skipuleggjendur eru
yfirleitt svo uppteknir við að að-
laga borgir fyrirbrigðum sem nú
eru ríkjandi, að þeir hafa engan
tíma til að hugsa um önnur nýrri
fyrirbrigði, eða til að fylgjast
með, og ný hverfi verða úrelt áð-
ur en þau eru byggð. Allar þessar
hættur og vankantar skipulagn-
ingar koma skýrt fram í aðal-
skipulagi Reykjavíkur.Skipulagið
ákveður bæði of lítið og of mikið.
Ákvarðanir þess eru teknar af
mjög fáum aðilum úr enn færri
starfsgreinum. Niðurstöður koma
fram í stórri bók, sem er svo illa
skrifuð, að erfitt er fyrir sér-
fræðing að pæla í gegnum hana,
hvað þá almenning. Þegar frá er
talið umferðarnet í aðaldráttum,
eru þessar niðurstöður þar að
auki ekki aðeins úreltar, heldur
beinlínis rangar. Ákvarðanir varð-
andi gamla bæinn, íbúðarúthverfi
og nýjan miðbæ eru bull frá upp-
hafi til enda. Hef ég áður rök-
stutt þessa skoðun og ekki verið
mótmælt, enda eru þessar ákvarð-
anir ekki byggðar á neinum nú-
verandi staðreyndum, hvað þá á
áætlun fram í tímann. Merkasta
tillaga skipulagsins er sú, að taka
skuli það sjálft til endurskoðunar
með vissu millibili. Engin endur-
skoðun hefur enn farið fram á
Ilclztu einlcenni aðalskipulags Reykjavíkur: Net hraðbrauta myndar aðgreind svœði, sem hvert hefur jyrirjram álcveðið,
takmarkað hlutverk.
21