Andvari - 01.06.1963, Blaðsíða 39

andvari
DRAUMAR JÓREIÐAR
37
fremur landráðamaður. Meðal fræði-
manna síðari tíma hefur þó komið fram
sú skoðun, að líta beri á feril þessa manns
á sögusviðinu frá annarri hlið en hin
cinhliða sögutúlkun veitir. Athuga her,
að aðalheimildarrit það, sem frá Gissuri
segir, Íslending3saga Sturla Þórðarsonar,
sem er skrifuð af einum úr hópi Sturl-
unga, höfuðfjandmanna Gissurar, verður
í heild ranglátur dómur í hans garð, þrátt
fyrir, að því er virðist, hófsemi höfundar-
ins og einlægan vilja til réttdæmis. Hlut-
leysið er hér meira í orði en á borði. Þótt
ekki hafi verið vefengt sannleiksgildi orða
Sturlu um skapferli og ámælisvert hátt-
erni Gissurar á margan hátt, þá verður
hinu ekki neitað, að fremur lítið getur
Sturla þess, sem vel er um hann að öðru
leyti. Gissur hefur af síðari tíma mönnum
verið dæmdur hart, og það að verulegu
leyti ranglega. Veldur þar mestu um, að
ríkjandi sögutúlkun er blekking. Það
kemur ávallt fram röng mynd, ef menn
og atburðir löngu liðins tíma er dæmt og
litið nútíma augum. Sá, sem vill vera
réttlátur í dómum á þeim vettvangi, verð-
ur að leitast við að sjá í Ijósi og siðum
þess aldarfars, sem þá gilti.
Gissur Þorvaldsson var flestum öðrum
fremur borinn til höfðingja. Faðir hans,
sr. Þorvaldur í Hruna, gekk í klaustur,
þegar sonurinn var 17 vetra og fékk hon-
um þá í hendur ríki sitt. Sat hann þá á
Reykjum í Olfusi, var höfðingi mikill,
vinsæll og óáleitinn. En í Apavatnsför
rauf Sturla Sighvatsson á honum grið,
tók hann höndum fáliðaðan og kúgaði
hann til að sverja sér utanferð og trún-
aðareiða og afsala sér ríki og völdum.
Ekki verður um það deilt, að Apavatns-
för var örlagaþrungið óheillaverk. Fór nú
hér sem oftar að orsökin fæðir af sér af-
leiðinguna. Fylltist nú Gissur mikilli
heift og hatri gegn Sturlungum, mátti
segja, að hann gengi milli hols og höfuðs
á þeim um sumarið í Örlygsstaðabardaga.
Eftirtektarvert er það, hvað Gissur var
vinsæll meðal alþýðu manna og að bænd-
urnir fylgdu honum fast. Og hann hefur
verið frábær að stjórna liði og skipuleggja.
Gissur hefur löngum goldið þess að vera
sannur fulltrúi og þó um leið barn sinn-
ar aldar. Mörg verk hans og atferli yfir-
leitt virðast lítt afsakanleg frá nútíma
sjónarmiði. En vafasamt er þó, að nokk-
ur Islendingur hafi fært stærri fómir á
altari sorgar og harma en hann. Þreyttur
á langvinnum innanlandsófriði og valda-
streitu vildi hann sættast við sína höfuð-
fjandmenn, Sturlunga, og þar með binda
endi á óöldina í landinu. Skyldi nú
Hallur sonur hans ganga að eiga Ingi-
hjörgu Sturludóttur Þórðarsonar.
Allir Islendingar þekkja endalok brúð-
kaupsveizlunnar á Flugumýri árið 1253.
Yfir 20 manns voru brenndir inni, þar
á meðal þrír synir Gissurar og Gró kona
hans. Sjálfur slapp hann nauðuglega á
undraverðan hátt. Síðar gerði konungur
hann að jarli yfir íslandi með meiri völd-
um en hér á landi höfðu áður þekkzt. Á
ytra borði var það vegur og upphefð, en
hið innra var hann ættlaus, einmana og
yfirgefinn. Það kom í hans hlut að fara
með æðstu völd, þegar þjóðin afsalaði sér
frelsi sínu í hendur Noregskonungi.
Ábyrgð hans var mikil, því hefur sök
hans þótt stærri en annarra.
En til hafa þó verið menn, sem litið
hafa öðrum augum á hlut hans til þeirra
mála en siðar varð ríkjandi skoðun. Þar
á meðal hefur verið höfundur kaflans:
Draumar Jóreiðar! Þar túlkar hann eflaust
hið almenna sjónarmið fólksins, sem trú
að hefur Gissuri fyrir málum sinum eins
og dæmin sanna. Síðasti hluti drauma-
kaflans sýnir það bezt.
Um haustið, er nótt tók að myrkva,
dreymdi enn Jóreiði, að hin sama draum-
kona reið austan hlaðið þar í Miðjumdal