Andvari - 01.06.1963, Blaðsíða 21

andvahi
ROUSSEAU
19
Meginvilla venjulegs uppeldis er sú, að
ekki er farið með barnið eins og barn,
menn sjá stöðugt fullorðna manninn í
því, án þess að gæta að, hvað það er, áður
en það verður fullorðinn maður. Þekk-
ing okkar á séreðli barnsins er lítil sem
engin: On ne connait point l’enfance.
Rousscau var hinn fyrsti, sem skildi til
hlítar, að reisa verður uppeldi barnsins á
rannsókn og þekkingu á sálarlífi þess.
Sálarfræði barna verður þar með undir-
stöðugrein uppeldisfræðinnar. Barnið er
ekki minnkuð mynd af fullorðnum
manni. Hinar ýmsu eigindir eru í öðru
hlutfalli í barnssálinni en í sál fullorðna
mannsins, alveg eins og hlutfallið á milli
hinna ýmsu líkamshluta er annað hjá
barni en fullorðnum manni. Þessarar
þekkingar verður ekki aflað, nema með
nákvæmum athugunum. Bernskan, hvert
aldursskeið, hefur markmið sitt í sjálfri
sér, barnið á að njóta bernsku sinnar. Sá
sem bezt hefur notið bernsku sinnar, nær
mestum þroska á fullorðins árunum.
Mikilvægasta uppeldisreglan er því þessi:
Sparið ekki tímann, heldur sóið honum.
Þetta þýðir, að barnið á að fá að njóta
bernsku sinnar og þroskast í frelsi og
friði; með engu móti má knýja það til
náms og starfa, sem ofviða eru þroska
þess. Ef við byrjum of snemma á því að
hrista tréð, falla ávextir þess óþroskaðir
til jarðar. Leggjum niður þetta ruddalega
uppeldi, sem fórnar nútíðinni fyrir vafa-
sama framtíð, heftir börnin í alls konar
fjötra, gerir þau vansæl með því að búa
þau undir að njóta fjarlægrar og óvissrar
hamingju, sem fellur þeim sennilega
aldrei í skaut. Hver veit, hvort barnið
nær nokkurn tíma fullorðins aldri? A
þennan hátt kvelja menn ekki einungis
börnin og gera þau lífsleið: Með sér-
hverri ótímabærri kröfu og fræðslu er
gróðursettur löstur í hjarta þess.
Rousseau leggur sérstaka áherzlu á
gildi neikvæðs uppeldis til 12 ára aldurs,
en á því skeiði sáir rangt uppeldi þeim
frækornum í sál barnsins, sem allir seinni
lestir þess spretta af. Fram að þessum
aldri skortir barnið siðferðilega dóm-
greind. Idvorki á að skipa Emil neitt,
né á hann heldur að skipa öðrum. Hann
verður einungis að beygja sig undir nauð-
syn hlutanna og það mun hann gera
gremjulaust, af því að þessi nauðsyn er
óbreytilegt náttúrulögmál, en ekki
sprottin af duttlungum mannanna. Kenn-
arinn er eins konar ópersónulegur og
þögull fulltrúi hlutanna. Ef hann segir
nei, verður því ekki breytt, og Emil mun
þá hlýða, vegna þess, að honum ber nauð-
syn til þess, en ekki vegna þess, að hann
skilji, að hlýðni sé siðferðileg skylda.
Rousseau kemur svo með ýmis dæmi um,
að börn á þessum aldri skilja ekki, þegar
við reynum að sannfæra þau um, að það
sé skylda þeirra að hlýða.
Þar sem barnið skilur ekki, bvað skylda
er, og hvers vegna það á að gera skyldu
sína, hættir uppalandanum við að grípa
í ráðaleysi sínu til hótana og refsinga eða
til hróss og umbunar. Hann verður þá
í augum barnsins harðstjóri, sem vekur
með því uppreisnaranda eða þrælsótta, eða
hann vekur með því hégómagirnd og
kappgirni, en afleiðingar þessa eru
drambsemi hjá þeim, sem meira má, en
öfundsýki hjá þeim, sem miður má sín.
Barnið á ekki að beita öðrum refsing-
um en þeim, sem eru eðlilegar afleið-
ingar af gerðum þess. Þannig lærir það
að fara varlega með eða forðast þá hluti
og þær athafnir, sem valda því óþægind-
um. Hlutverk uppalandans er hér að
koma í veg fyrir rangan verknað barns-
ins eða stöðva hann, en geti hann hvor-
ugt, á hann að láta barnið verða fyrir
óþægindum, sem það skilur sem eðlilega
afleiðingu af verknaði sínum. 1 umgengni
við fólk gildir hliðstætt. Barnið verður