Andvari - 01.06.1963, Blaðsíða 47

ANDVARI
13ARNAFOSS í IIVÍTÁ
45
brast spöngin þegar og greip fossinn hann
með því afli sem enginn mannlegur mátt-
ur fékk rönd við reist. En það varð
Jakobi til lífs að slitnaði bandið eða skarst
í sundur. Hefði hann annars án alls efa
blotið að fylgja þar félaga sínum og fara
sömu för, því enginn dregur af Ilvítá á
þessum slóðum, það er hún hefur einu
sinni náð tökum á. Umbrot hennar í þess-
ari þröngu kví hrauns og forngrýtis eru
feiknleg.
Það er cnn til sönnunar hinni gömlu
sögn um steinbogann, að nú eru þarna
tveir bogar yfir ána, sem á undangengn-
um árum hafa verið að koma æ betur í
ljós. Er annar örskammt fyrir ofan brúna,
sem þarna er á ánni, en hinn í sjálfu foss-
gljúfrinu. Ekki eru þeir fýsilegir til yfir-
göngu og mega heita ófærir með öllu. Þó
hef ég heyrt að einhverjir ungir æsimenn
segi af sér þá sögu að þeir hafi gengið
bogann í gljúfrinu. Veit ég ekki hvað í
því er hæft, en hitt er víst að slíkt væri
furðulega gálaust atferli og engum til
frægðar að hætta þannig lífi sínu án
allrar nauðsynjar, því að þar er alls ekk-
ert til bjargar, hvað lítið sem út af ber.
Víst ber áin þarna þann grimma svip
tortímingar, sem engu þyrmir, og spáir
illu einu hverjum þeim sem að henni fer
með óþörfum glannaskap.
En gangi maður nokkru neðar og helzt
spölkorn niður fyrir brúna sunnan ár-
innar, þá blasa við Hraunfossarnir. Það
eru þeir, sem um aldir hafa gert þennan
stað frægan, blátt áfram vegna þess að
þeir eiga engan sinn líka á þessu landi
og sennilega þó víðar væri leitað. Og það
eru þeir sem halda Hvítá auðri langt
niður um hérað, þó önnur vötn séu löngu
komin á hellugadd. Þarna fellur til Hvít-
ár geysimikið vatn og silfurtært af því
landi, sem forðum grófst undir gráum
straumi Hallmundarhrauns. A stóru svæði
móti suðri, undir hraunkambinum, foss-
ar vatnið út á mótum hraunsins og hinna
gömlu berglaga, sem Hvítá hefur grafið
göngin í og grefur neðar og neðar.
Þar sem aðalvatnsmagnið kemur undan
hrauninu fellur það á einum stað fram á
sérkennilega slétta bergflá og þaðan þver-
hnípt í ána.
Þessi staður, þar sem Hraunfossarnir
gera garðinn frægan, urðarbrekkan milli
hraunbrúnar og ár, heitir mjög sérkenni-
legu nafni, hann heitir Girðingar og
bendir margt til þess að nafnið sé gamalt.
Nafn sitt dregur hann af mannvirkj-
um, er þarna má enn glögglega sjá, en
það eru grjótgarðar er hlaðnir hafa verið
þvert í brekkuna og hefur staðurinn ber-
sýnilega verið notaður til fjárgeymslu.
Ekki veit ég fyrir víst í hvaða tilfellum fé
hefur verið þarna geymt, þó margs megi
geta sér til. Það er t. d. hugsanlegt að
undir ýmsum kringumstæðum hafi það
þótt hagkvæmt að geta geymt þarna fé
svo á hausti sem vori, frá búi staðarins á
Gilsbakka, sem landið á, eins og fyrr
getur, þó meðal bæjarleiðarspölur sé þang-
að heimanað og heldur ógreiðfær. En hér
gæti fleira komið til greina.
Urðin undir hraunkambinum er vaxin
lyngi og birkikjarri. Þar mun fyrrurn
hafa þótt gott til beitar í vorharðindum
og talin lífgrös er þar uxu, þar hélzt varla
snjór þá er sól tók verulega að hækka á
lofti. Hraunbrúnin skýldi fyrir norðan-
næðingnum og lindir hraunsins gerðu
sitt til þess að halda þessari jörð rakri og
frostlausri, þó annarstaðar væri hjarn og
moldrokinn berangur. Um það eru gaml-
ar sagnir og óyggjandi að heylausir menn
björguðu fé sínu frá hordauða á útmán-
uðum með því að fá leyfi prestsins á
Gilsbakka til þess að reka féð í Skógar-
hraun. Er víst að það hefur borið við
fram á síðustu tugi aldarinnar sem leið.
Hafa þeir efalaust beitt fénu vítt um
hraunið á daginn og fylgt því jafnan. En