Andvari - 01.06.1963, Blaðsíða 15

ANDVARI
ROUSSEAU
13
einstaklingsfrelsið geti samrýmzt þeim
kvöðum, sem samlífiS leggur mönnum á
herSar. Ymislegt í ÞjóSfélagssamningnum
virSist ósamrýmanlegt meginkenningum
Rousseaus, eins og þær koma fram í öSr-
um ritum hans. FrelsiS þokar þar fyrir
jafnréttinu og einstaklingshyggjan fyrir
alræSi ríkisins. Fellur hann þar í sömu
gryfjuna og ýmsir aSrir miklir hugsuSir,
svo scm Plató og Hegel, þcgar þcir rita frá
sjónarmiSi ríkisins um samband einstakl-
inganna viS þaS. Stórum meira ber þar á
alræSi ríkisins en viSnámi einstakling-
anna gegn ófrelsi því, sem ríkiS hneppir
þá í.
1 ríki, sem virSir þjóSfélagssamninginn,
er trúfrelsi í vissum skilningi. RíkiS hefur
ckki rétt til þess aS fyrirskipa þegnum
sínum ákveSin trúarbrögS, öll trúarbrögS
skulu leyfS, sem fela í sér umburSar-
lyndi gagnvart öSrum trúarbrögSum og
krefjast einskis þess af mönnum, sem er
ósamrýmanlegt borgaralegum skyldum
þeirra. En hver sem dirfist aS segja:
„Utan kirkjunnar getur enginn orSiS
sáluhólpinn", ætti aS vera gerSur brott-
rækur úr ríkinu. RíkiS verSur aS krefj-
ast borgarálegrar trúarjátningar af þegn-
um sínum. ÞaS getur raunar ekki neytt
neinn til þess aS játa hana, en þaS getur
gert alla útlæga, sem trúa henni ekki,
því aS þeir eru andfélagslegir einstakl-
ingar. Þessi borgaralega trúarjátning
felur ekki í sér neinar trúfræSilegar kenni-
setningar, aS skoSun Rousseaus, heldur
cinungis þau meginviShorf, sem allir
góSir ríkisborgarar verSa aS hafa: trú á
guS, trú á annaS líf, trú á allsherjar rétt-
læti, trú á helgi þjóSfélagssamningsins
og þeirra laga, sem sett eru samkvæmt
honum. Trúarflokka, sem hafa í frammi
ofstæki, umburSarleysi og ofsóknir, getur
ríkiS ekki þolaS innan vébanda sinna og
ekki lieldur guSleysingja. Rousseau veg-
ur þarna á báSar hendur. Hann veitist
ekki einungis aS kredduföstum og of-
stækisfullum trúmönnum, heldur einnig
aS frjálslyndum trúleysingjum, heimspek-
ingunum.
IdugtakiS almennur vilji, la volonté
générale, er mjög óljóst háspekilegt hug-
tak hjá Rousseau. Hann telur, aS sjálfs-
bjargarhvötin ráSi stjórnmálalegum skoS-
unum og gerSum manna. En sjálfsbjarg-
arhvötin er ofin úr tveimur þáttum:
amour propre, sérgæzku, sem tekur aS-
eins miS af sérhagsmunum einstaklings-
ins, og amour de soi, sjálfselsku, eSa
því, sem sjálfshvötum allra þjóSfélags-
þegnanna er sameiginlegt: ÞaS, sem eflir
sanna heill einstaklingsins, stuSlar jafn-
framt aS heill allra. Baráttu manna fyrir
sérhagsmunum þeirra kallar Rousseau la
volonté particuliére, en þá viSleitni þeirra,
sem stefnir aS almannaheill, la volonté
générale. Almennur vilji merkir hvorki
vilja allra, né vilja meiri hlutans, hann
er ávallt á réttri leiS og stuSlar jafnan aS
almannaheill, en því er ekki alltaf svo
fariS um samþykki allra eSa meiri hlut-
ans.
Fyrirmyndir Rousseaus eru borgríki
Forn-Grikkja og Genf, ættborg hans.
Hann taldi ÞjóSfélagssamninginn ekki
byltingarrit, heldur rit, sem stefndi aS
þróun og umbótum. Hann sætti ekki
heldur árásum fyrir þaS í Frakklandi,
enda las almenningur þaS ekki. ASeins
í Genf var bókin borin á bál og höfundur
hennar sviptur borgararéttindum og út-
lægur gerr. En stjórnarbyltingarmenn-
irnir, Marat, og einkum Robespiérre,
gerSu ÞjóSfélagssamninginn aS biblíu
sinni. Rousseau hafSi mikil áhrif á stjórn-
arbyltingarmennina, og sóttu þeir í rit
hans margar hugmyndir sínar. Verk
Rousseaus er eitt þeirra andlegu afla, sem
kynti undir stjórnarbyltingunni miklu
og mótaSi hugmyndakerfi hennar. Mann-
réttindayfirlýsingin franska er t. d. aS