Andvari - 01.06.1963, Blaðsíða 118

116
ARNÓR HANNIBALSSON
ANDVARI
sóknum, að í heilanum séu lokuð kerfi
taugatengsla, sem hafa komizt á fyrir
áhrif af viðbrögðum af konkret áreitum
og einnig kerfi fyrir áhrif orða-áreita, og
eigi þessi kerfi fulltrúa í heyrnar-, sjón-
og tal-analýsatorum. Ahrif áreitis á ein-
hvern hluta þessa kerfis vekur spennu
og dreifingu, sem hrindir því til starfa
og hefur í för með sér hreyfingu á ein-
hverju líffæri eða hluta líkamans eða þá
hreyfingu talfæranna. Þessi kenning er
físíólógísk undirstaða tals og notkunar
orða.
Tilraunir hafa einnig verið gerðar til
þess að rannsaka, hvernig orðið sem stað-
gengill hlutlægra áreita alhæfir (Krasno-
gorskí o. fl.). Þeir hafa þótzt komast að
þeirri niðurstöðu, að orðið sem staðgeng-
ill komi aðeins í staðinn fyrir eðlislæg og
almenn einkenni hlutaflokka, og hafi
þess vegna í sér fólgna alhæfingu.
Þá hafa sovézkir sálfræðingar gert til-
raunir til þess að komast að raun um,
hvernig ferlum greiningar og tengingar
sé háttað í öðru merkjakerfinu. Ein slík
tilraun var fólgin í eftirfarandi: Þegar
gefinn var tónn, 500 hljóðöldur á sek-
úndu, átti sá, sem tilraunin var gerð á,
að ýta á hnapp, en tekið var fram, að
við hærri tóna ætti ekki að ýta á hnapp-
inn (tilraun Alexéénko). Síðan var skyndi-
lega gefinn tónn 490 hljóðöldur á sek.
Hinn rannsakaði ýtti þá hiklaust á hnapp-
inn. Það endurtók sig ætíð, þar til gefin
var skipun um það, að bannið gilti einnig
um lægri tóna. Eftir það gaf hinn rann-
sakaði strax rétt viðbragð. Þessa tilraun
hefur reynzt ókleift að gera á dýrum.
Höfuðályktunin af þessari tilraun er
sú, að orðið (annað merkjakerfið) hafi
úrslitaáhrif á greiningu tónanna og einnig
á tengingu (ályktun af greiningunni er
sú, að ýta beri á hnappinn aðeins við
500 hljóðaldna tón). En almennari álykt-
un af þessari og svipuðum tilraunum er
sú, að greining og tenging sé liöfuðferli
hugsunarinnar.
Maðurinn öðlast þannig konkreta
þekkingu á hlutunum fyrir tilstilli fyrra
merkjakerfisins, en jafnframt tengir hann
einkenni þeirra við orð, og orðið ásamt
empírískri reynslu (inntak þess, merking
þess) myndar sértekið hugtak, höfuðþátt
hugsunarinnar.
Sovézkir sálfræðingar kenna, að skynj-
unin sé huglæg mynd (image) hins hlut-
læga veruleika. Þessi mynd er árangur
af starfsemi heilans. Hún myndast um
leið og taugastraumur breytist í stað-
reynd vitundarinnar. Þessi skynmynd er
lífeðlisfræðilega-sálrænt fyrirbrigði. Orð
mannlegs máls eru svo form fyrir þessa
afurð sértekningar, greiningar og teng-
ingar, sem heilinn framkvæmir. Orðið
skrásetur árangur af þekkingarstarfsemi
heilans. Orðið breytir hinni konkretu
skynmynd í sértekið hugtak. Rannsóknir
á tengslum fyrra og annars merkjakerfis-
ins sýna fram á, hvernig þessi breyting
úr konkret-empírískri skynmynd í sér-
tekið hugtak á sér stað. Orðið alhæfir og
er jafnframt áþreifanlegur berandi hugs-
unarinnar. Orðið gerir mönnum kleift
að öðlast þekkingu á eðli hlutanna, á
lögmálum, sem þeir lúta. „Maðurinn
skynjar raunveruleikann með fyrra
merkjakerfinu, en síðan gerist hann herra
hans fyrir tilstilli annars merkjakerfisins
(orð, tal, vísindaleg hugsun).“ (Pavloff,
Pavloffskir miðvikudagar, I, bls. 239).
Eins og við sjáum, þá eru skynmynd,
orð og innihald hugtaks (merking orðs-
ins) þrjú aðskiljanleg hugtök. OrÖið er
aðeins efnislegur búningur hugtaksins,
sem er afurð af starfsemi heilans, og á sér
tilveru í einhvers konar heimi hugmynd-
anna. Ekki verður annað séð, en hér sé
um einhvers konar platónisma að ræða,