Andvari - 01.06.1963, Blaðsíða 92

90
SIGFÚS FIAUKUR ANDRÉSSON
ANDVARI
að setja upp verzlun í Þorlákshöfn ásamt
Lars Christensen, eins og fyrr er getið.
Þegar það fékkst ekki, lét hann til leiðast
að taka við eignum konungsverzlunar-
innar í Grindavík árið 1789, en lenti
brátt í hinu mesta basli sökum skiptapa
og fleiri óhappa. Var verzlun hans í
rauninni stöðvuð, þegar hér var komið
sögu. Ekki verður annað séð en vel hafi
farið á með honum og Petersen um stjórn
Eyrarbakkaverzlunar, og hefir hinn síðar-
nefndi hklega ráðið þar mestu, þótt svo
væri til ætlazt, að þeir Árni væru jafn-
réttháir. Fer þó ekki hjá því, að þetta
fyrirkomulag hafi gert verzlunina þyngri
í vöfum og dýrari í rekstri en ella.
Vonir Thodals um góðan hagnað af
verzluninni byggðust á því, að sala ís-
lenzkra afurða hafði gengið með bezta
móti árin á undan. Einkum hafði eftir-
spurnin eftir íslenzkum fiski aukizt gíf-
urlega vorið 1791 og söluverðið hækkað
að sama skapi, er markaðir opnuðust að
nýju fyrir íslenzka skreið í löndum Habs-
borgara. Þangað hafði fyrrum selzt mikið
af skreið frá íslandi á góðu verði, þar til
Jósef II. keisari tók upp á því árið 1784
að leggja mjög háa tolla á erlendar fiski-
vörur, sem fluttust til ríkja hans. Var
þetta sett í samband við viðleitni keis-
arans að afnema föstuna í ríkjum sín-
um,12 en hann reyndi að koma þar á
margvíslcgum breytingum og hirti þá
lítt um gamlar venjur, hvort sem þær
voru trúarlegs eða veraldlegs eðlis. Að
Jósef keisara látnum 1790 mæltist sölu-
nefnd þegar til þess við utanríkisráðu-
neytið, að það reyndi að fá fisktolla hans
afnumda, þar eð hér væri um mikið hags-
munamál að ræða fyrir Islandskaup-
menn,13 og tókst það. Áhrifanna af þessu
varð vart á íslandi þegar sumarið 1791,
því að auk fastakaupmanna sótti þá all-
mikið af lausakaupmönnum til landsins,
einkum á suður- og vesturhafnirnar, og
varð mikil samkeppni um fiskinn.
Eins og fyrr er sagt, taldi Thodal Eyr-
arbakkaverzlun hafa orðið af miklum
hagnaði árin 1791 og 92 sökum þess, hve
mikið af fiski vcrzlunarsvæðisins hefði
lent í höndum lausakaupmanna. Hefir
því verið lagt ríkt á við verzlunarstjórana
að láta ekki fiskinn ganga sér úr greipum.
Þetta átti nú líka að vera auðveldara, því
að 1. júní 1792 og 28. apríl 1793 voru
gefnar út tilskipanir að undirlagi sölu-
nefndar, sem miðuðu að því að draga úr
samkeppni lausakaupmanna við fasta-
kaupmenn og fólu í sér algert bann við
verzlun á slíkum stöðum sem Selvogi og
Þorlákshöfn.14 Lausakaupmenn leituðu
þó á fornar slóðir sumarið 1793, svo að
samkeppnin hélt áfram, og hið háa inn-
kaupsverð á fiskinum á íslandi hélzt.
Þegar að því kom að senda þennan fisk
á markað, var hins vegar allt orðið erfið-
ara um vik vegna styrjalda þeirra, er brut-
ust út í Evrópu urn þetta leyti scm af-
leiðing frönsku stjórnarbyltingarinnar, og
urðu þá markaðir í Mið-Evrópu fyrstir til
að lokast. Um sama leyti voru aflabrögð
mjög mikil og góð í Noregi, og var því
framboð á fiski þaðan óvenju mikið á
þeim mörkuðum, sem aðgangur var að,
og á rniklu lægra verði en áður. Við þetta
varð mikið verðfall á fiski þeirn, er kom
frá Islandi haustið 1793, svo að selja varð
fiskinn frá Eyrarbakka allmikið undir
innkaupsverði eða hann seldist ekki. Við
þetta bættist svo, að styrjaldarástandið
olli verulegri hækkun á innkaupsverði
korns og ýmissa annarra nauðsynja, sem
venja var að senda til íslands.
Allt var þetta óneitanlega rnikið áfall
fyrir ráðagerðir Thodals, en ekki tjáði
um að sakast. Hann og aðrir sölunefndar-
menn töldu þó verzlunarstjórana á Eyrar-
bakka eiga nokkra sök á óförunum, því