Andvari - 01.06.1963, Blaðsíða 18

16
SÍMON JÓH. ÁGÚSTSSON
ANDVAIU
háttar breyskleika, var hann góður mað-
ur, einlægur og hreinskilinn, sem átti
virðingu allra skiliS.
Utkoma Játninga hnekkti í fyrstu mjög
áliti Rousseaus, eins og vænta mátti, jafn-
vel meSal aSdáenda hans. Aldrei fyrr
hafði nokkur maður opnaS svo hugskot
sitt fyrir öSrum, gert öðrum svo bcra
hresti sína og ávirðingar, sem hann var
einn til frásagnar um, kafað jafndjúpt í
sál sína, komið svo nakinn fram fyrir
lesendur sína. Hann flcttir vægðarlaust
ofan af sínum innra manni, birtir leynd-
ustu hugrenningar sínar. Hinn harði
dómur, sem ýmsir hafa kveðið upp um
skapgerð Rousseaus, stafar mjög af því,
að menn vita miklu meira um sálarlíf
hans og einkalíf en nokkurs annars mikil-
mennis. Hvers vegna segir hann frá öllu
þessu? spurðu menn, og margir spyrja
hins sama enn í dag. Mér virðist Rousseau
hafa aðallega ritað játningar sínar til
þess að öðlast sálubót og sáluhjálp. MeS
þær ætlar hann að koma fyrir hinn æSsta
og alréttláta dómara. Játningarnar eru
hlandnar iðrun og eftirsjá og stundum
andstyggð hans á sjálfum sér, þær hafa
kostað hann mikið siðferðilegt átak.
Rousseau er fyrsti mikli rithöfundurinn,
sem beitir þessari miskunnarlausu sjálfs-
tjáningu, með henni hreinsar hann sor-
ann úr sál sinni og öðlast sálarfrið. Hann
opnar djúpvitund sálarinnar og ýmsir
telja, að sálkönnunin í viðri merkingu
eigi upptök sín í þessu riti hans. Ekkert
annað rit Rousseaus hafði jafn mikil áhrif
á franskar og evrópskar bókmenntir á
19. öld og Játningarnar. Skáldsagan
verður sakir fordæmis hans og áhrifa
tjáning innra lífs.
Yfir svanasöng hans, Dagdraumum
einmana göngumanns, sem hann vann
aS fram á hinzta dag, hvílir tignarleg ró
og angurblíSa ævihaustsins. Útlaginn
hefur nú sætt sig við hlutskipti sitt. „Hér
er ég alcinn á jörðinni, enginn bróðir,
granni, vinur né félagsskapur — aðeins
ég einn.“ ÞaS er sem list hans hafi skírzt
í eldraun geðveikinnar, hún nær þar há-
tindi sínum. Uti í náttúrunni finnur
hann, sjúkur á sál og líkama, „ódáins-
lífið að vera til". Hann lætur hugann
reika til liðinna unaðsstunda. Eilíf alsæl
leiðsla tekur nú hrátt við.
Áhrif Rousseaus á rithöfunda voru
mikil í lok 18. aldar og fram eftir 19. öld,
ekki einungis á frönsku rómantísku
skáldin, Chateaubriand o. fl., heldur
einnig og ekki síður á þýzku rómantísku
skáldin og stórskáldin Goethe og Schiller.
Rússneska skáldið og menningarfrömuð-
urinn, Tolstoi, varð fyrir djúpum áhrif-
um frá Rousseau; kvað hann Rousseau
og guðspjöllin hafa haft mest áhrif á líf
sitt.
Rousseau var, eins og Romain Rolland
kemst að orði í merkri ritgerð um hann,
rnargir menn í einum, í honum bjuggu
margir ólíkir listamenn, allir frábærir.
Hann var eitt af hinum skapandi öflum
Stjórnarbyltingarinnar miklu, hann var
forvígismaður einstaklingshyggju, frelsis
og lýðræðishugsjóna nútímans. Hann
boðaSi nýtt lífsviðhorf: maðurinn á að
tengjast náttúrunni frumrænum og dul-
úðgum böndum og lifa í sem fyllstu
samræmi við eðli sjálfs sín. Hann olli
gerbyltingu í hugsunar-, tilfinninga- og
tjáningarháttum: 1 ritum hans er aS finna
aðaluppsprettulindir rómantíkurinnar.
Loks boðar hann nýtt uppeldi í samræmi
við þroskalögmál og einstaklingseðli
barnsins. Rousseau er í einu orði fyrsti
fulltrúi nýrrar mannshugsjónar og mann-
gerðar: nútímamannsins.
Emil. ÞaS rit Rousseaus, sem lengst
mun halda nafni hans á lofti og mest
gildi hefur fyrir okkur nútímamenn, er