Andvari - 01.06.1963, Blaðsíða 25

ANDVARI
ROUSSEAU
23
með því að rökræða við þau. Börnin skynja
ekki myndugleik hennar sem ok, því
að þau finna, að hún elskar þau.
Þessi rit sýna vafalítið hetur skoðanir
Rousseaus um, hvernig uppeldi verði bezt
háttað við raunverulegar aðstæður, eins
og þær voru þá. Hvað sem þessu líður,
er það Emil, hin mikla hugsunartilraun
Rousseaus, sem verið hefur uppeldisfræð-
ingum leiðarljós í starfi þeirra fram á
þennan dag. Sennilega hefur ekkert
annað rit haft eins djúp og víðtæk áhrif
á uppeldisfræðilega hugsun Vesturlanda
og Emil. Þótt ritið sé fullt af þversögn-
um, öfgum og jafnvel mótsögnum, er
þar samt að finna þær meginhugsjónir
og sjónarmið, sem öll nútíma uppeldis-
fræði byggist á. Ég dreg nú saman helztu
kenningar Rousseaus, sem eru í fyllsta
samræmi við niðurstöður nútíma rann-
sókna í sálarfræði og uppeldisfræði:
L Allt uppeldi og kennsla verða að
fara fram í samræmi við náttúrleg þró-
unarlögmál barnsins, áhugamál þess og
þroska. Hlutverk uppalandans er að
miklu leyti fólgið í því að sjá til þess,
að barnið geti þroskast samkvæmt innra
eðli sínu.
2. Barnið á rétt á því að vera barn, það
á rétt á því að njóta bernsku sinnar, lifa
í samræmi við eðli sitt á öllum stigum
bernskunnar. Hvert timabil ævinnar á
sér tilverurétt, bernskan ekki síður en
hin. Hinn bezti undirbúningur undir
fullorðins árin er hamingjusöm bcrnska.
Ef við snúum við tilhögun náttúrunnar,
fáum við vanþroska fullorðna menn.
3. Barnið cr ekki minnkuð mynd af full-
orðnum manni. Þroski þess gerist stig af
stigi, sem eru að nokkru leyti hvert öðru
ólík. Þessi stig verður uppeldið að feta í
réttri röð og án þess að hlaupa yfir sum, ef
fullnaðarþroski barnsins á ekki að bíða
tjón af.
4. Menn þekkja ekki nógu vel eðli
barnsins á hinum ýmsu þroskastigum
þess, en náin þekking á því er nauðsynleg
forsenda þess að geta hagað uppeldi og
kennslu í samræmi við getu þess og
áhugamál. Ótímabær þjálfun, nám og
störf, sem eru ofvaxin þroska barnsins,
eru því ávallt skaðsamleg. Fullorðni mað-
urinn hefur ailtaf ríka tilhneigingu til
þess að dæma um barnið eftir sjálfum
sér. Til þess að öðlast þekkingu á þroska-
lögmálum barnsins, er einungis ein leið
til: vísindaleg og hlutlæg rannsókn á því.
Sálarfræði barna er undirstöðugrein upp-
eldisfræðinnar.
5. Markmið uppeldisins er persónu-
þroski mannsins. Skapgerðar- og persónu-
þroski er mikilvægari en vitsmunaþroski
og sérhæfing og færni á ýmsum sviðum.
6. 1 frumbernsku er uppeldið sérstak-
lega mikilvægt, einkum eru mikilvæg hin
frumrænu og eðlislægu tengsl milli móð-
ur og barns. Ef þeim er raskað eða ef þau
slitna, getur persónuþroski barnsins beðið
við það varanlegt tjón.
7. Barnið lærir fyrst með því að beita
skynfærum sínum og limum. Frjáls og
óhindruð notkun þeirrar myndar grund-
völl undir öllum seinni þroska þess. Lík-
amlegur þroski og líkamleg færni eru
mikilvæg vitþroska, skapgerðarþroska og
siðferðisþroska barnsins. Leið náms og
kennslu liggur frá hinu einfalda til hins
margbrotna, frá hinu einstaka til hins al-
rnenna, frá hinu áþreifanlega, skynjan-
lega og hlutstæða til hins sértæka og
óhlutstæða. Allt starf á að vera virkt og
starfrænt.
Ég hygg, að þessi meginatriði úr kenn-
ingu Rousseaus — og ýmsum fleiri mætti
bæta hér við — séu jafnframt sýnishorn
nokkurra aðalviðfangsefna nútímabarna-
sálarfræði og uppeldisfræði. Menn hafa
oft um hríð villzt frá ýmsum þeim sann-
indum, sem Rousseau fann af innsæi sínu,
en komið auga á þau aftur. Ég nefni hér