Andvari - 01.06.1963, Blaðsíða 117

ANDVARI
ÁHRIF KENNINGA I. P. PAVLOFFS Á SOVÉZKA SÁLARFRÆÐI
115
ar Pavloffs á öðru merkjakerfinu. Eins og
sjá má, eru þær settar fram í rnjög al-
mennum orðum, og önnur ummæli hans
um þetta efni kveða ekkert nánar á um
hugtakið. I rauninni má segja, að kenn-
ing Pavloffs um annað merkjakerfið, hafi
aðeins verið sett fram sem tilgáta, enda
studdi hann sjálfur aldrei þessa kenn-
ingu sína með neinum tilraunum. Það
verk, sem Pavloff vannst ekki tími til að
vinna, hefur verið framkvæmt af læri-
sveinum hans, sem hafa gert fjölmargar
og fjölþættar tilraunir til þess að sanna
tilvist annars merkjakerfisins og rannsaka
starfsemi þess. Þeir telja, að hér sé ekki
lengur um neina tilgátu að ræða, og öll
kenning sovézkrar sálarfræði um mál og
hugsun, jafnvel um skapgerð og hæfi-
leika, hvílir á kenningunni um merkja-
kerfin tvö. Kenning Marx og Engels að
vinnan hafi skapað manninn, og mann-
legt mál hafi skapazt fyrir sakir nauð-
synjar á hugsanaskiptum, og sú nauð-
syn hafi vaxið stöðugt eftir því sem mað-
urinn fór að þekkja heiminn betur
hefur verið tengd við kenningu Pav-
loffs um að orðið hafi skapað mann-
inn, og því þarafleiðandi haldið fram, að
annað merkjakerfið hafi skapazt smám
saman í þróunarsögu mannsins við ferli
vinnunnar. „Kenning Pavloffs er í fullu
samræmi við hina marx-lenínsku heim-
speki" (K. M. Bykoff Kenning Pavloffs
. . . , formáli, bls. 18). Marx og Engels
útskýrðu eðli mannsins út frá þjóðfé-
lagslegum aðsíæðum, en sú kenning fær
samt mjög lítið rúm í sovézkri sálarfræði.
Þótt undarlegt sé, er hún eingöngu rniðuð
við manninn sem líffræðilega veru.
Orðið er sérstök tegund áreitis, sem
einkennist af því, að það kemur í stað-
inn fyrir hvaða áreiti sem er, „innleiðir
reglu sértekningar og alhæfingar" (Pav-
loff, 20 ára reynsla . . . , hls. 437). Orðið
er tákn, hefur í sér fólgna merkingu, sem
skýrist með því, að það hefur í för með
sér sama viðbragð og konkret áreiti. Orðið
sem áreiti, sem alhæft merki, er greint
og tengt í heilaberkinum. Þetta táknar,
að tengsl milli orðanna og aðgreining
þeirra gerir manninum kleift að öðlast
óendanlega möguleika til þekkingar á
heiminum. Annað merkjakerfið er ákveðið
kerfi taugatengsla í heilanum. Þar með
teljast frumur, sem stjórna tali, heyrn
og sjón. Talstöðvar heilans tengjast öll-
unr taugaleiðum, sem bera viðbrögð til
heilans. Annað merkjakerfið er æðra og
yngra í sögu taugakerfisins heldur en
fyrra merkjakerfið og stjórnar hinum
óæðri, lægri strúktúrum (fyrra merkja-
kerfinu). Fyrra og seinna merkjakerfið
eru í stöðugum gagnkvæmum tengslum.
Konkret áreiti getur haft í för með sér
tal, — myndun orða. Orðið hefur einnig
það hlutverk að þjóna sjálfstjáningu
manna og hugsanaskiptum.
Gagnverkan merkjakerfanna kemur
m. a. fram í því, að orðið sem merki
annars merkjakerfisins sækir innihald
sitt, merkingu sína í merki fyrra merkja-
kerfisins. Tilraunir hafa verið gerðar
þessu til sönnunar. Einn af lærisveinum
Pavloffs, Psoník, myndaði skilyrðisbundið
viðbragð hjá manni á ljós. Síðan setti
hann orð sem áreiti í stað ljóssins, og
kom þá í Ijós, að það hafði sama viðbragð
í för með sér og Ijósið (konkreta áreitið).
Þessar tilraunir eru grunnur fullyrðing-
ar um, að í heila mannsins sé ákveðið
kerfi taugatengsla, sem tengir orð-við-
bragð við konkret áreiti-viðbragð. (Sjá
urn orð sem áreiti og viðbragð: Mogens
Fog: „Fem forelæsninger om neurologi
for psykologer. Kh. 1955).
Prófessor A. G. Ivanoff-Smolénskí,
einn af lærisveinum Pavloffs, þóttist
komast að því með margvíslegum rann-