Andvari - 01.01.2002, Blaðsíða 135

ANDVARI
NIETZSCHE í GRJÓTAÞORPINU
133
•nn í þær yfirlýsingar sem ögra mest. Þegar guðirnir briljantín og benjamín
fara að rífa peninga hlær organistinn „fyrst dálítið elskulega, en tók síðan sóp
°g fægiskúffu og hreinsaði gólfið, hvolfdi úr fægiskúffunni í eldinn, þakkaði
fyrir saunginn og bauð meira kaffi“ (29).
Jafnaðargeð er einkenni organistans. Hann skiptir aldrei skapi og fellur alls
ekki að hefðbundnum klisjum um æsta og ofsafengna byltingarseggi sem eru
nánast froðufellandi af æsingi þegar þeir boða byltinguna. Organistinn er rót-
tækur í orðum en friðsamur í fasi, mjúkur byltingarsinni. Hann er að vísu um-
kringdur af fólki sem er fullt af tilfinningahita og fellur jafnvel í trans og guð-
lrnir þar fremstir í flokki. Organistinn er bæði einstaklingur og kjami samfé-
Jfgs sem er eins konar mótpóll við hið borgaralega samfélag umhverfis það.
að mikið gangi stundum á er hann alltaf stilltur, sama um hvað er rætt.
Þegar guðinn briljantín vill gera Óla fígúru höfðinu skemmri segir organist-
lnn aðeins: „Ja það er nú svo ... Gerðu svo vel og fáðu þér tvíböku“ (87).
4. Almennt viðurkenndar hugmyndir
klin óhagganlega ró organistans sættir lesendur við hinar róttækustu og öfug-
snúnustu hugmyndir. Peter Hallberg hefur sýnt fram á að eftir því sem leið á
sköpun Atómstöðvarinnar hafi skáldið sleppt mörgum öfugsnúnum athuga-
Semdum organistans og raunar er niðurstaða hans þessi: „Yfirleitt má segja,
að ádeila skáldsins - hvort sem hún er á sviði trúmála eða stjómmála - hafi
niildazt áþreifanlega, meðan hann var að vinna að sögunni."15 En það er ekki
Sv° að ádeilan hafi endilega mildast. Hún verður hins vegar lúmskari og
nnnski þeim mun markvissari sem hann fægir vopnið betur. Organistinn er
1 raun og veru jafn róttækur í hinni endanlegu Atómstöð og í fyrstu gerð
Verksins. Á hinn bóginn beitir skáldið ýmsuin brögðum til að fá lesendur á
band organistans og jafnvel til að taka ekki eftir því hversu róttækur hann er.
Það er hins vegar engum vafa undirorpið að organistinn er áhrifamikill
ksjubani. Eins og Ugla orðar það:
Það var einsog fyrri daginn, öll vanahugsun varð að klúrum öfgum, almennar viður-
kendar hugmyndir að dónaskap í samtali við þennan mann. (122)
Þdnnig gefur organistinn hænuhaus lesandans rækilega á kjaftinn, á svipað-
an hátt og ýmsar persónur í síðari bókum Halldórs Laxness, ekki síst í Kristni-
a*di undir Jökli. Með því að svara út í hött. Nema það að organistinn svar-
ai aHs ekki út í hött. Þvert á móti setur hann fram afar markviss sjónarmið
Sern nð vísu eru mjög róttæk. Organistanum finnst ekki siðlaust að barnung-
ar sthlkur eignist börn. Hann telur að böm geti komist af án foreldra. Hann