Andvari - 01.01.2002, Blaðsíða 20

18
SIGURÐUR RAGNARSSON
ANDVARI
og samkeppnina og að þess háttar væri óhjákvæmilegt í mannlegu
samfélagi“.5) En nú fór þjóðfélagsveruleikinn að knýja á hugann.
Ljóðabók Guðmundar Guðmundssonar, Friður á jörðu, sem Einar
eignaðist vorið 1918, varð fyrst til að vekja hann til alvarlegrar
umhugsunar um málefni mannfélagsins. Þá tóku „gömul goð... að
hrynja af stalli, ljóminn að fara af hernaðarhetjunum dáðu allt frá Karli
12. og blástökkum hans til Napóleons mikla“.6) Næst hreifst Einar af
georgismanum og kynnti sér þá stefnu bæði af bókum og í viðræðum
við Stefán Pjetursson. Sú stefna er kennd við Bandaríkjamanninn
Henry George, og útlistar hann hugmyndir sínar í bókinni Progress
and Poverty, sem Einar las í danskri þýðingu. Megininntak kenninga
hans var það, að allir gætu orðið bjargálna, ef lagður væri á jarðskattur.
Jörðin væri sameign allra manna og hana ætti að meðhöndla sem slíka.
Þegar jarðnæði hækkaði í verði fyrir tilstilli sameiginlegra verka sam-
félagsins, ætti að skattleggja þann verðmætisauka og verja honum til
almenningsheilla. Hugmyndir georgismans höfðu á þessum árum
unnið sér nokkurn hljómgrunn á Islandi. Til marks um það var útgáfa
tímaritsins Réttar, en Þórólfur Sigurðsson í Baldursheimi í Mývatns-
sveit stofnaði það árið 1915 til að boða þá stefnu.
Tvö síðustu námsár sín í menntaskóla las Einar á norðurlandamálum
ýmis rit um þjóðfélagsmál, sem hann hafði aðgang að á Landsbóka-
safni. Meðal þeirra voru verk eftir ýmsa fræðimenn bolsévika í Rúss-
landi, svo sem Nikolai Búkharín og Karl Radek, enda var hugur hans
tekinn að hneigjast að sósíalisma. En það var lestur einnar bókar, sem
að sögn Einars rak smiðshöggið á að gera hann að sósíalista. Það var
bókin Samhjálp eftir Pjotr Krapotkin, einn fremsta fræðimann anark-
ismans. Einar sagði síðar: „Af lestri hennar sannfærðist ég um, að sam-
hjálp væri undirrótin að framförum mannanna og nauðsynleg fyrir
skynsamlegt mannfélag, en ekki hitt, að hver og einn sé að ota sínum
tota og menn eigi í þrotlausri keppni og stríði hver við annan“.7) Síð-
asta vetur Einars í menntaskólanum setti Jón Ofeigsson honum og
bekkjarfélögum hans fyrir að skrifa ritgerð á dönsku um efnið „Mit
ideal“ eða Hugsjón mín. Einar og tveir bekkjarfélagar hans skrifuðu
um kommúnismann og sýnir það á hvaða leið hann og fleiri ungir
menn voru um þessar mundir. Það var þó ekki bóklestur einn, sem
mótaði hin nýju þjóðfélagsviðhorf Einars, heldur komu þar einnig til
margháttuð áhrif frá umhverfinu jafnt nær sem fjær. Af erlendum
vettvangi má nefna innbyrðis heimsstyrjöld auðvaldsríkjanna