Andvari - 01.01.2005, Side 83

andvari
SKÁLD VERÐUR TIL
81
Þó ævisagnaritarinn sé bundinn af staðreyndum skapar hann samt form sitt og með
tungumálinu stýrir hann hughrifum lesandans, ímynd og túlkun viðfangsins. [...] Ævi-
sagnaritarar skrásetja ekki bara líf; allir ævisagnaritarar, hversu hlutlausir sem þeir
kveðst vera, túlka líf.8
Halldór Guðmundsson túlkar textabrotin þrjú um vitrun drengsins sem upp-
haf skriftarástríðu hans. Heimsljós er skáldsaga og þó að höfundur hennar
hafi eitt sinn sagt að söguhetjan Ólafur Kárason væri lýsing á sér (9) er tæp-
ast hægt að líta á hana sem sagnfræðilega heimild um líf hans. Smásagan
»,Steinninn minn helgi“ gefur ævisögulegum lestri vissulega undir fótinn
en ef til vill er rétt að líta fremur á hana sem lið í sköpun á sjálfi fremur en
skrásetningu þess. Og sjálfur er Halldór Guðmundsson duglegur að minna
lesendur sína á að minningabækumar beri að taka með nokkrum fyrirvara.
Hann bendir raunar á að slíkt hið sama hafi Laxness sjálfur gert:
Halldór Laxness varaði menn á sínum tíma við því að taka minningasögur hans frá
áttunda áratugnum á orðinu, kallaði þær skáldsögur í ritgerðaformi, og satt er það: Þar
sem öðrum heimildum er til að dreifa sér lesandinn oft hvemig hann færir í stílinn, lagar
söguefnið að þeirri mynd sem hann vill draga upp af sjálfum sér og aðstæðum sínum
(73-74).
Það er því ekki fyrr en Halldór Guðmundsson túlkar þessar þrjár frásagnir
af vitrun ungs drengs að þær marka upphaf glæsts rithöfundarferils. Hann
skapar tengslin milli þeirra og óslökkvandi þrár Halldórs Laxness eftir að
skrifa bækur. Kaflinn þar sem Halldór Guðmundsson fjallar um vitranimar
er raunar dreginn sérstaklega út úr sjálfri frásögninni af ævi skáldsins og er,
eins og margar sambærilegar umfjallanir, í skyggðum ramma. í þeim köflum
§efst honum því enn frekar leyfi til túlkunar. Halldór Guðmundsson er ekki
síður höfundur en nafni hans Laxness.
Með þessu er upphaf frásagnarinnar af rithöfundinum Halldóri Laxness
Ijóst. Eins og skáldskaparfræði Aristótelesar bjóða kemur ekkert á undan
vitruninni um heim fegurðarinnar. Fyrir hana er einstaklingurinn ekki til
sem skáld. En allt er afleiðing hennar. Því í raun er það ekki aðeins skrift-
arástríðan sem fylgir í kjölfarið samkvæmt ævisögunni, heldur einnig trúin
sem skipaði stóran sess í lífi Laxness um árabil, enda fyrst og fremst um trú-
arlega vitrun að ræða í öll þrjú skiptin. „Það er eins og Halldór leiti að vitrun
hemsku sinnar, skynjun og nánd við eitthvað æðra, og finni hann það er
hann reiðubúinn að afsala sér vilja sínum og persónulegum metnaði“ (125),
Segir meðal annars um trúarlíf hans. Halldór Kiljan Laxness lét hins vegar að
mestu af kaþólskri trú sinni undir lok þriðja áratugarins. Samkvæmt ævisög-
unni fylla aðrar lífsskoðanir þó í það skarð sem kristindómurinn skilur eftir.
Hm svipað leyti og hann segir skilið við trúna verður lesendum hans ljóst að