Andvari - 01.01.2005, Side 114

112
ÁSTRÁÐUR EYSTEINSSON
ANDVARI
verk Joyce eru sannarlega fyrirferðarmikið viðfangsefni fræðimanna víða um
lönd. Kannski birtast hér áhyggjur af því að allar þær rannsóknir sem birtar
eru um verk mikilhæfs rithöfundar verði til þess að almennir lesendur taki að
óttast þennan rithöfund; fái semsé á tilfinninguna að það þurfi sérfræðilega
þekkingu til að lesa hann. Dómnum lýkur á þessum orðum: „Maðurinn var
séní. Það er í sjálfu sér þakkarvert að hann sé nú kynntur Islendingum, þó ekki
væri til annars en þeir sjái að hann var hvorki skrímsli né völundarhús heldur
bara rithöfundur. Mjög góður rithöfundur.“32 Gott og vel, en þótt menn vilji
hafa vara á sér andspænis tyrfnum fræðum, þá ætti fræðilega upplýst umræða,
sem ætluð er leikum ekki síður en lærðum, að koma sér vel í bókmenntalífinu,
einnig og ekki síður þegar um er að ræða umfjöllun um erlendar bókmenntir.
Viðtökusaga Joyce á Islandi sýnir að tengslin milli alþjóðlegrar og íslenskrar
bókmenntaumræðu hafa lengi verið bagalega veik.
X
Hér að framan sagði að tímamót hefðu orðið í sögu Joyce á íslandi með
útgáfu bókarinnar I Dyflinni árið 1982. Að vísu sáust næstu árin fá merki
þessara tímamóta. Arið 1989 lauk ég grein um bókmenntasögu með þessum
orðum: „En þrátt fyrir þann usla í málinu og sköpunarhlutverki þess sem
íslenskir módemistar hafa valdið er íslenskan líklega enn ekki undir það búin
að þýdd séu helstu verk höfunda eins og James Joyce og Gertrude Stein. Eða
hvað?“33 Hér er ég, hvað Joyce varðar, að vísa til Ulysses og Finnegans Wake
og hef í huga hið róttæka uppnám í tungumálinu sem einkennir þessi verk.
Og ég bjóst ekki við því að einungis þremur árum síðar yrðu efasemdir mínar
hraktar, a.m.k. að hluta. 1992 birtist fyrra bindið af þýðingu Sigurðar A.
Magnússonar á Ulysses, undir heitinu Odysseifur, og síðara bindið árið eftir.
Bindunum fylgja skýringar á einstökum orðum, einkum erlendum orðum í
texta Joyce, og í fyrra bindinu er formáli þýðanda þar sem látin er í ljós sú
von að Odysseifur veki „ámóta viðbrögð á íslandi og hann hefur gert víða
annarstaðar á heimskringlunni.“34
Þegar ég lét efasemdarorð mín falla 1989 vanmat ég augljóslega vissa
þætti. Einn er sú bylgja af metnaðarfullum þýðingum sem þá hafði staðið í
um áratug. Á fimmtán ára skeiði, frá 1978 til 1993, var mikið þýtt af veiga-
miklum sagnabókmenntum, þar á meðal verkum kenndum við töfraraunrsæi
og módernískum verkum, auk eldri verka sem höfðu skipt miklu máli fyrir
módemismann og tengjast honum á ýmsan hátt, t.d. verk eftir Dostójevskíj,
Cervantes og Rabelais. Þýðingin á Ulysses er hluti af þessari bylgju, sem
átti reyndar eftir að standa lengur og með henni lauk því deyfðartímabili í
þýðingum sem ég vék að fyrr í greininni. Þama hafa skapast nýjar aðstæður,
nýtt rými sköpunar og viðtöku. Ýmsir þýðendur, þar á meðal Sigurður