Andvari - 01.01.1945, Page 41

ANDVARS
Lýðveldishugvekja um islenzkt mál
37
ólærður, hefur ekki í máli sínu orð, er „af annárri tungu eru
gefin“, svo að höfð séu orð Snorra, grípur aldrei til grískra
eða latneskra eða frakkneskra eða enskra eða danskra orð-
stofna til þess að gefa hlutum eða hugtökum nafn, einfaldlega
vegna þess, að hann hefur, sem betur fer, eklci tölc á þeim,
kann ekki slík orð, sem ekki er von og honum ekki til neinnar
minnkunar. Knýjandi nauðsyn þess að koma orðum að hugs-
un sinni vísar honum á orðaforða móðurmálsins og kallar
rétta orðið fram, dregur það ef til vill út úr þyrpingu hálf-
gleymdra fornyrða og fær því nýja merkingu, eða hann minn-
ist nothæfs orðs úr innlendu hversdagsmáli sínu eða annarra
og hefur það, stundum með breyttri eða nýrri merkingu, eða
honum sprettur upp af ungu frjói nýrrar hugsunar nýtt orð af
islenzkum stofni við aðhlynningu heilbrigðrar skynsemi og
yl tilfinningarinnar fyrir samræmi, fegurð og hreinleika móð-
ormálsins. Loks gerist liið merkilegasta: Orðin sjálf kalla
hvert á annað, leita hvert annars til liðs við sig sakir skvld-
leikans. Þessu lýsir Óðinn i Hávamálum:
„Orð mér af orði
orðs leitaði."
hetta verður eins og af sjálfu sér, því að mál alþýðumanns
c‘r lifandi; hann talar lifandi mál og verður því tæplega var
örðugleika við orðavalið. Lærður maður eða sá, er numið
hefur erlend mál að meira eða minna — venjulega minna -—
leyti, en vanrækt nám móðurmálsins, er hins vegar í sífelldum
'andræðum og verður að lokum að forherða sig til að halda
h'i fram, að útlend orð, sem hann slettir, séu hetri en ís-
lenzk, sem hann hefur vanið af tungu sér, þótt merking slettn-
‘,una sé að jafnaði hæði reikul og óljós og auk þess meir eða
ouður gögur og hann skilji þær sjálfur getur verið ekki hetur
eu maðurinn, sem vildi hæla hreppstjóra sínum með því að
halla hann „delinkvent".
Eins og alþýðumenn þeir, sem hezt eru máli farnir, tala
nta líka þeir lærðir menn íslenzkt mál, sem kunna það og
a a ekki kært sig um að týna því að einhverju meira eða